Đại cương Lịch
sử Phật giáo Trung quốc
THÍCH TÂM KHANH
A- Dẫn nhập
Nếu xem Phật giáo (PG) như một thực thể văn hóa - tôn giáo sống động góp
phần tạo ra văn hiến - văn minh nhân loại th́ chính v́ lư do này đă
khiến PG có nhiều khuôn mẫu, h́nh thái rất khác nhau trong mỗi thời đại
lịch sử và ở mỗi quốc gia khác nhau. Từ nguồn cội Ấn Độ, PG đă theo ḍng
thời gian truyền đi khắp nơi. Cách đây hơn 2000 năm, PG đă có mặt tại
Trung Quốc. Trên phương diện tổng quát, quá tŕnh du nhập - phát triển
của Phật giáo Trung Quốc (PGTQ) có liên hệ mật thiết với lịch sử phát
triển PG của các nước trong khu vực, mà đặc biệt là PG Việt Nam. Do vậy,
t́m hiểu về lịch sử PGTQ giúp chúng ta rất nhiều trong việc nghiên cứu
lịch sử PG Việt Nam.
B- Nội dung
I- Phật giáo du nhập vào Trung Quốc
1)- Con đường du nhập của PG vào Trung Quốc
Về mặt địa lư, PG đă theo chân các nhà sư truyền giáo Phạm Tăng được
truyền đến Trung Quốc theo hai ngả đường là đường bộ và đường thủy. Về
đường bộ, chủ yếu là hai con đường giao thông lớn: phía Bắc và phía Nam
của các nước Tây vực. Về sau, giữa hai con đường trên, c̣n có con đường
"Nhập Trúc cầu pháp" của ngài Pháp Hiển. Về đường thủy th́ chủ yếu là từ
các hải cảng ở tỉnh Quảng Đông(1).
2)- Niên đại du nhập
Hiện nay, có rất nhiều thuyết khác nhau đề cập đến niên đại du nhập của
PG vào Trung Quốc. Có hai thuyết đáng tin tưởng hơn cả là thuyết Khẩu
truyền PG của Y Tồn được chép trong sách Ngụy thư Thích Lăo Chí và
thuyết Niên hiệu Vĩnh B́nh năm thứ 10 (67 TL) chép trong sách Hậu Hán
Kỷ và sách Phật Tổ Thống Kỷ.
-
Theo thuyết thứ nhất th́ PG được biết đến ở Trung Quốc sớm nhất cũng từ
năm thứ 2 trước Tây lịch (niên hiệu Nguyên Thọ năm đầu - đời vua Ai Đế
nhà Tiền Hán).
-
Theo thuyết thứ hai th́ PG có mặt ở Trung Quốc từ năm 67 Tây lịch (niên
hiệu Vĩnh B́nh năm thứ 10 - đời vua Minh Đế nhà Hậu Hán).
Từ hai thuyết trên, có thể nói PG được truyền vào Trung Quốc rất sớm,
chủ yếu là theo hai con đường thủy - bộ từ phía Bắc và phía Nam của các
nước Tây vực vào thế kỷ đầu Tây lịch.
II- Đại cương lịch sử phát triển của PGTQ
1)- Năm thời đại phát triển của PGTQ
Trên đại cương, một số nhà nghiên cứu sử học PG hiện nay(2) đă theo
những nét đặc trưng của quá tŕnh hoạt động PG mà phân lịch sử phát
triển của PGTQ thành 5 thời đại là:
a/- Thời đại phiên dịch: từ khi PG bắt đầu truyền tới cho đến đầu đời
Đông Tấn.
b/- Thời đại nghiên cứu: từ đầu đời Đông Tấn cho đến thời đại Nam - Bắc
triều.
c/- Thời đại kiến thiết: từ đời Tùy đến đời Đường.
d/- Thời đại kế thừa: kể từ đời Ngũ đại đến đời nhà Minh.
e/- Thời đại suy vi: từ đời Thanh trở về sau.
Đến thời đại Trung Hoa Dân quốc th́ nhiều phong trào chấn hưng PG nổi
lên tạo cho PG Trung Hoa cận đại có nhiều bước phát triển.
2)- Các danh tăng và các sự kiện Phật giáo nổi bật của PGTQ qua 5 thời
đại
a/- Thời đại phiên dịch
PGTQ thời kỳ này bao gồm PG ở các đời Hậu Hán (25-220 TL); Tam quốc
(220-280 TL) gồm hai nhà Ngụy (220-265 TL), Ngô (222-280 TL) và Tây Tấn
(265-317 TL).
PGTQ giai đoạn này chủ yếu lấy việc phiên dịch làm công tác Phật sự
chính. Tuy ở mỗi triều đại, mức độ phát triển của PG có khác nhau, nhưng
nh́n chung sự thành tựu của các công tŕnh phiên dịch đă dần định h́nh,
tạo tiền đề cho các công tŕnh nghiên cứu ở thời đại sau. Trong thời đại
này có các danh tăng kiệt xuất xuất hiện với các công tŕnh phiên dịch
giá trị như sau:
- Đời Hậu Hán (25-220 TL)
Ca Diếp Ma Đằng (Kàsyapamátanga) và Trúc Pháp Lan (Dharmaraksa) là hai
vị Tăng Ấn Độ đầu tiên đến Trung Quốc vào niên hiệu Vĩnh B́nh năm thứ 10
(67 TL) thời vua Minh Đế Hậu Hán. Trong khi truyền đạo tại miền Bắc Ấn,
hai Ngài đă sang Trung Quốc theo lời thỉnh cầu của phái đoàn 18 người do
vua cử đến Tây Trúc t́m đạo. Khi hai Ngài tới Trung Quốc, vua Minh Đế
rất tôn kính, vua cho dựng chùa Bạch Mă, là ngôi chùa đầu tiên ở Trung
Quốc, để hai Ngài phiên dịch kinh điển. Tứ Thập Nhị Chương là bộ
kinh đầu tiên được hai Ngài dịch tại chùa Bạch Mă.
Sau hai ngài Ca Diếp Ma Đằng và Trúc Pháp Lan, được sự ủng hộ của Sở
Vương Anh - người em khác mẹ của Hán Minh Đế, nhiều vị Tăng và cư sĩ
người Ấn khác cũng tới Trung Quốc và tiếp tục các công tŕnh phiên dịch
kinh điển từ tiếng Phạn (chủ yếu là Bắc Phạn, Sanskrit) sang Hán ngữ như
ngài Trúc Phật Sóc (Sangha Buddha), cư sĩ An Huyền - người nước An Tức
(Parthia), ngài Đàm Quả (Dharmaphàla) - người Tây vực... Nổi bật trong
số đó là các ngài An Thế Cao (Arsakes) và Chi Lâu Ca Sấm (Lokaraksa),
đến Trung Quốc vào đời vua Hoàn Đế cuối đời Hậu Hán. Đặc biệt, có ngài
Nghiêm Phật Điều là vị tu sĩ người Trung Quốc đầu tiên tham gia vào công
tŕnh phiên dịch kinh điển. PG đă dần dần được phổ cập trong dân gian.
- Đời Tam quốc (220-280 TL)
Sau đời Hậu Hán, Trung Quốc chia thành ba nước là Ngụy, Thục, Ngô. PG
trong thời kỳ này phổ cập chủ yếu ở hai nước Ngụy và Ngô. Cũng như thời
kỳ mới du nhập, các hoạt động PG ở thời kỳ này chủ yếu vẫn là các công
tŕnh phiên dịch kinh điển.
Ở
nước Ngụy, có các bậc cao tăng có công phiên dịch và quảng bá giới luật
đầu tiên là các ngài Đàm Ma Ca La (Dharmakàla) và ngài Đàm Đế. Bộ Tăng
kỳ giới bản của ngài Đàm Ma Ca La và bộ Đàm vô đức Yết ma là
hai bản giới pháp căn bản đầu tiên của người xuất gia. Tuy vào thời Hậu
Hán đă có tu sĩ người Hán, nhưng người Trung Quốc được thọ giới luật
theo các pháp Yết ma đầu tiên lại là ngài Chu Sĩ Hành, người nước Ngụy.
Cũng chính Ngài là Tăng sĩ Trung Quốc đầu tiên sang Tây vực để cầu pháp,
là người mở đường cho các chuyến "nhập Trúc cầu pháp" của các thời đại
sau này.
Các bậc cao tăng thạc học của PG nhà Ngô nổi bật là ngài Khương Tăng Hội
và cư sĩ Chi Khiêm. Trước khi sang Ngô, ngài Khương Tăng Hội (Kang
Seng-Hui) là một trong những vị Tăng sĩ Ấn Độ đă có công đưa PG vào Việt
Nam (thời đó gọi là Giao Chỉ). Tác phẩm kinh điển của Ngài phiên dịch
nổi bật c̣n lại đến ngày nay là Lục độ tập kinh, cũng là nguồn sử
liệu giá trị cho việc xác định niên đại du nhập của PG Việt Nam(3).
- Đời Tây Tấn (265-317 TL)
Theo bộ sách Khai nguyên Thích giáo lục, PG đời Tây Tấn có nhiều
vị Tăng sĩ rất có công trong việc phiên dịch Tam tạng, nhưng nổi bật hơn
cả là ngài Đàm Ma La Sát (Dharmaraksa - Hán dịch âm là Trúc Pháp Hộ).
Sau hơn 3 thế kỷ, PG đă phổ cập trong nhân dân. Các cơ sở vật chất của
PG như chùa, tháp được xây dựng, số lượng Tăng Ni và tín đồ Phật tử tuy
chưa nhiều nhưng đă đặt nền móng vững chắc cho các thời đại PG sau này.
Nét đặc trưng chủ yếu của PGTQ thời đại này là các công tŕnh phiên dịch
kinh điển của các vị Tăng sĩ Ấn Độ cũng như Trung Quốc.
b/- Thời đại nghiên cứu
Về phương diện lịch sử, thời đại PG này bao gồm trong hai thời đại lịch
sử Đông Tấn và Nam - Bắc triều. Trong cả hai thời đại lịch sử này, PGTQ
ngoài công tác phiên dịch, đă dần bước vào nghiên cứu những giáo nghĩa
trong kho tàng kinh luận PG. Xu hướng nghiên cứu này được bắt đầu từ
thời Đông Tấn. HT Thích Thanh Kiểm đă nhận định: "Trong thời đại Đông
Tấn, PG đều được phát triển trên cả hai phương diện h́nh thức tín ngưỡng
và tư tưởng giáo học. V́ trong thời đại này có nhiều bậc Phạm tăng từ
Tây phương tới, lại có nhiều bậc cao tăng của Trung Quốc xuất hiện"(4).
Các bậc cao tăng của thời Đông Tấn có rất nhiều. Nổi bật là các ngài
Phật Đồ Trừng (Buddhasimha), Đạo An, Cưu Ma La Thập (Kumarajiva), Đạo
Sinh, Tăng Triệu, Tăng Duệ, Đạo Dong... của các nước Ngũ hồ ở phía Bắc
Trung Quốc. PG nhà Đông Tấn ở phương Nam có các ngài Tuệ Viễn, Giới
Hiền, Phật Đà Ba La (Buddhabhadra)... Về tổng quan, PGTQ thời đại này có
các sự kiện nổi bật là:
- Phong trào "nhập Trúc cầu pháp"
Theo bước chân của ngài Chu Sĩ Hành của thời Tam quốc sang Tây vực học
đạo, phong trào du học trong thời đại này đă phát triển khá mạnh với các
vị nổi tiếng như ngài Pháp Hiển, ngài Trí Nghiêm, ngài Bảo Vân. Nhưng
đáng kể nhất vẫn là ngài Pháp Hiển. Ngoài những kinh sách phiên dịch,
tác phẩm Phật quốc kư (c̣n gọi là Cao tăng Pháp Hiển truyện)
là bộ sách tư liệu PG sử đầu tiên của PGTQ.
- Giáo đoàn của PGTQ h́nh thành
Kể từ ngài Chu Sĩ Hành, vị Tăng sĩ thọ giới đầu tiên của PGTQ, đến thời
Đông Tấn, số lượng Tăng sĩ đă phát triển rất nhanh và theo sau đó là sự
gia tăng số lượng chùa cảnh. Đă có 1.768 ngôi chùa lớn với 23.000 Tăng
Ni trong thời kỳ này. Các tổ chức Tăng đoàn do vậy cũng nhanh chóng được
thành lập. Giáo đoàn PGTQ được h́nh thành đầu tiên là tổ chức giáo đoàn
của ngài Phật Đồ Trừng và sau đó là của các ngài Thích Đạo An, ngài La
Thập ở phía Bắc Trung Quốc. Về phương Nam có tổ chức giáo đoàn "Bạch
Liên xă" của ngài Tuệ Viễn. Các chức vụ Tăng như Tăng chính, Tăng lục...
cũng bắt đầu có trong thời kỳ này.
-
Phiên dịch bốn bộ kinh điển trọng yếu và sự phát huy của giáo lư Đại
thừa - nền tảng cho sự thành lập các tông phái
Có thể nói PGTQ là nơi triển khai mạnh mẽ tư tưởng Đại thừa PG. Các kinh
luận thuộc hệ thống Đại thừa PG được phiên dịch và trở thành những bộ
sách căn bản cho giới học Phật nghiên cứu. Trong thời PG Đông Tấn (kể cả
16 nước thuộc Ngũ hồ ở phương Bắc Trung Quốc), có 4 bộ kinh quan trọng
được phiên dịch là kinh Bát Nhă (bao gồm đại phẩm Bát Nhă và tiểu phẩm
Bát Nhă) và kinh Pháp Hoa do ngài La Thập dịch, kinh Đại Bát Niết Bàn do
ngài Đàm Vô Sấm dịch, kinh Hoa Nghiêm do ngài Giác Hiền dịch. Các bộ
luận liên quan đến Bát Nhă được dịch trong thời kỳ này là Đại Trí Độ
luận, Trung luận, Thập Nhị Môn luận đều do ngài La Thập dịch. Các kinh
luận nêu trên cùng với một số kinh luận Đại thừa khác, sau khi phiên
dịch đă là các tác phẩm y cứ cho tư tưởng Đại thừa và ảnh hưởng mạnh mẽ
đến giáo nghĩa của các tông phái PGTQ các thời kỳ sau.
PGTQ trong thời kỳ Nam - Bắc triều (420-588 TL)(5) tuy chịu nhiều thăng
trầm do hai lần bị "phế Phật" vào đời vua Vơ Đế - Bắc Ngụy và vua Vơ Đế
- Bắc Chu, cũng như các nghịch duyên về chiến tranh, nhưng nh́n chung PG
vẫn phát triển về mọi phương diện từ tư tưởng - tín ngưỡng, tổ chức giáo
đoàn và các mặt văn hóa vật chất như kiến trúc, điêu khắc, hội họa...
Các bậc danh tăng của Nam triều có các ngài Phật Đà Thập (Buddhaj́va),
Cương Lương Da Xá (Kàlayàsas), Câu Na Bạt Ma (Gunavarman), Cầu Na Bạt Đà
La (Gunabhadra)... của nhà Tống. Ở nước Tề có các ngài Tăng Tuệ, Huyền
Xướng, Tăng Già Bạt Đa La (Sanghabhadra)... Đến đời Lương, vua Lương Vơ
Đế rất thâm tín PG. Do vậy, PG ở Nam triều thịnh phát nhất trong giai
đoạn này. Các bậc danh tăng trong và ngoài nước có rất nhiều như Trí
Tạng, Pháp Vân và Tăng Mân đều là những bậc cao tăng người Trung Quốc .;
Bồ Đề Đạt Ma (Bodhidharma), Tăng Già Bà La (Sanghapàla), Ba La Mật Đa
(Paramàntha) tức ngài Chân Đế. Điểm đặc biệt là trong thời nhà Lương,
nhiều bộ luận PG quan trọng cũng được dịch, giảng, và không khí nghiên
cứu học thuật ấy c̣n được kéo dài cho đến PG đời Trần.
PG ở Bắc triều khá phát triển trong quảng đại quần chúng. Do ảnh hưởng
của hai pháp nạn dưới thời vua Thái Vơ Đế nước Bắc Ngụy (466 TL) và sau
đó hơn 100 năm là của vua Vơ Đế nước Bắc Chu (560 TL), nên sự phát triển
của PG không có tính ổn định như PG Nam triều. Tuy vậy, không khí sinh
hoạt của PG không v́ thế mà bị tắc trệ. Hàng ngàn bậc danh tăng từ Tây
vực và Ấn Độ vẫn đến Trung Quốc. Nhiều bộ kinh, luận được phiên dịch từ
thời Đông Tấn hoặc trong đương đại đă trở thành kim chỉ nam lập tông cho
các tông phái PG như Niết Bàn tông lấy giáo nghĩa kinh Niết Bàn làm chỗ
y cứ, Thành Thật tông theo bộ luận Thành Thật để lập tông. Các tông phái
PG khác cũng theo khuynh hướng trên mà thành lập như Tỳ Đàm tông, Tam
Luận tông, Tịnh Độ tông, Địa Luận tông, Thiền tông...
Như vậy, có thể nói không khí nghiên cứu học thuật của PG dưới thời Nam
- Bắc triều đă được nâng lên ở mức độ cao hơn và cũng phức tạp hơn. Đặc
biệt là sự xuất hiện của Thiền tông do Sơ tổ Bồ Đề Đạt Ma với tuyên ngôn
"bất lập văn tự, giáo ngoại biệt truyền" (không dựa vào văn tự, chỉ
truyền riêng ngoài giáo) thành lập. Điều này dường như phản ánh thái độ
cách mạng tư tưởng của PG giai đoạn này. Bởi lẽ, khi nghiên cứu học
thuật trong PG một khi đă trở thành lối ṃn trí thức, gây nhiều tranh
căi luận lư, thiếu hẳn hơi thở của sự chứng nghiệm th́ sự ra đời của
tinh thần chú trọng vào thực nghiệm tâm linh của Thiền tông hẳn là hết
sức cần thiết.
PGTQ thời Đông Tấn và Nam - Bắc triều đă phát triển khá mạnh về mặt
nghiên cứu học thuật, thành lập tông phái và đặt nền tảng cho sự thăng
hoa của PG trong các thời đại sau. Đến thời Tùy - Đường, sự ổn định
trong cơ cấu kinh tế - văn hóa xă hội đă tạo điều kiện cho PG thực hiện
những công tŕnh Phật sự quan trọng.
c/- Thời đại kiến thiết
Cuối thời Nam - Bắc triều, PG do ảnh hưởng của nạn "phế Phật" nên suy
yếu trầm trọng. Bước sang đời nhà Tùy, được sự ủng hộ của các vị minh
quân Tùy Văn Đế và Tùy Dạng Đế nên được phục hưng nhanh chóng. Sách Lịch
sử Phật giáo Trung Quốc viết: "Ngay sau khi tức vị, vua (Văn Đế) hạ
chiếu dựng chùa ở các danh sơn thuộc Ngũ Nhạc, và dựng một chùa công
cộng lớn ở mỗi châu, gồm có 45 châu, đều lấy tên là "Đại Hưng Quốc",
công hứa cho dân gian được tự do đi xuất gia, nên số Tăng Ni đă có tới
100.000 người" (sđd, tr.135-136). Sau khi Văn Đế băng hà, tiếp nối
truyền thống của vua cha, Tùy Dạng Đế cũng tận lực hưng long PG. Năm
Khai Hoàng thứ 11 (năm 591 TL), vua thọ giới Bồ tát với ngài Trí Khải,
tổ chức hội "Thiên Tăng trai" cúng dường cho 1.000 vị Tăng và sau đó đặt
tên hiệu "Trí Giả Đại sư" cho ngài Trí Khải. Tông Thiên Thai (Pháp Hoa
tông) do vậy cũng được hoằng truyền mạnh mẽ kể từ đời vua Tùy Dạng Đế.
Các học phái, tông phái có từ trước như Tam Luận tông có từ thời Đông
Tấn giờ đây được cách tân thành Tân Tam Luận tông do công của ngài Cát
Tạng.
Các danh tăng của các học phái nổi bật là các ngài Đàm Thiên của Nhiếp
Luận tông, ngài Đàm Diên, ngài Tuệ Viễn của Niết Bàn tông... Các công
tŕnh phiên dịch kinh tạng vẫn tiếp tục với các ngài Na Liên Đề Xá
(Nàrendrayasas), Xà La Quật Đa (Jnanagupta) và Đạt Ma Cấp Đa
(Dharmagupta). Đặc biệt PGTQ đời Tùy có các công tŕnh biên soạn để
chỉnh lư những kinh điển đă phiên dịch từ trước như Chúng kinh mục
lục, Lịch đại Tam bảo kư của các ngài Pháp Kinh, Phi Trưởng Pḥng,
Ngạn Tôn đều là các tư liệu rất giá trị cho việc nghiên cứu lịch sử
PGTQ.
Từ nền tảng của PG nhà Tùy, PGTQ đời Đường đă phát triển vượt bậc. Có
thể nói đây là thời kỳ PG phát triển mạnh mẽ nhất trong lịch sử PGTQ.
Gần 300 năm (618-907 TL), PG được các đế vương bảo hộ nên nhiều bậc cao
tăng thạc đức cũng xuất hiện tổ chức các tông phái PG mang tính quy củ
ảnh hưởng không những trong đương đại mà c̣n đến tận các thời kỳ sau;
không những trong phạm vi Trung Quốc mà c̣n quảng bá đến các nước khác
như Nhật Bản, Triều Tiên, Việt Nam... Đó là Tịnh Độ tông của ngài Đạo
Xước, Thiện Đạo; Nam Sơn Luật tông của ngài Đạo Tuyên; Pháp Tướng tông
của ngài Huyền Trang và Từ Ân; Hoa Nghiêm tông của ngài Pháp Tạng; Thiền
tông của ngài Thần Tú và Huệ Năng; Mật giáo của ngài Thiện Vô Úy, Kim
Cương Trí và Bất Không. Sự nghiệp phiên dịch kinh điển và các tác phẩm
trước tác của ngài Huyền Trang đă vượt quá khuôn khổ PG trở thành một
công tŕnh văn hóa - lịch sử của toàn nhân loại. Tác phẩm Đại Đường
Tây vực kư (Tây du kư) của Ngài là nguồn tư liệu vô giá cho khoa văn
bản học, văn hiến học... và các ngành khoa học lịch sử hiện nay. Có thể
nói PGTQ kể từ đời Đường đă thoát ra khỏi các tư tưởng PG từ thời đại
Đông Tấn và Nam - Bắc triều và phát triển thành một hệ tư tưởng mới mà
về sau các ngài Nghĩa Tịnh, Bát Nhă, Thiện Vô Úy... kế thừa. Tuy nhiên,
cuối đời Đường, do chịu pháp nạn Vơ Tôn phế Phật (năm 842 TL) nên PG đă
kém phát triển, không c̣n rực rỡ như các giai đoạn lịch sử PG sơ Đường
và thịnh Đường trước đó.
d/- Thời đại kế thừa
Sau thời kỳ PG toàn thịnh của đời Đường, PG ở các thời Ngũ đại (gồm Hậu
Lương, Hậu Đường, Hậu Tấn, Hậu Hán, Hậu Chu), Tống, Liêu - Kim, Nguyên,
Minh vẫn phát triển nhưng không được rực rỡ như trước. Chủ yếu tư tưởng
của PG các thời đại lịch sử nêu trên là kế thừa các thành tựu của PG đời
Đường. Lần thứ tư trong lịch sử PGTQ, PG lại gặp pháp nạn "phế Phật" vào
đời Hậu Chu theo lệnh của vua Thế Tôn Anh Mại (năm 955 TL). Ngoài ra, xu
hướng thoái hóa trong tổ chức giáo đoàn phần nào cũng tác động khiến PG
thời đại này hầu như không tạo ra các giai đoạn thăng hoa tư tưởng nào
như PG đời Đường. Tuy nhiên, có thể nói PG từ Ngũ đại đến đời Minh vẫn
kế thừa được tư tưởng cơ bản của PG thịnh Đường. PG trong thời đại này
có các sự kiện nổi bật như sau:
-
Sau suốt 200 năm gián đoạn, kể từ đời vua Đức Tôn cuối nhà Đường, công
tác phiên dịch kinh điển đến đời Tống lại được phục hưng. Dưới các triều
đại Bắc Tống và sau đó là Nam Tống, PG đă tiến hành công tŕnh khắc in
Đại tạng kinh PG. Trong suốt đời Tống, tổng cộng có 5 lần khắc ván ấn
hành Đại tạng kinh. Bản Đại tạng kinh (thục bản) khắc vào năm Thái B́nh
Hưng Quốc thứ 8 (năm 983 TL) là bộ Đại tạng kinh lịch sử đầu tiên của
PGTQ.
Về sinh hoạt của các tông phái PG th́ trong các tông phái PG có từ
trước, chỉ Thiền tông vẫn duy tŕ và phát triển qua các thời kỳ lịch sử.
Các tông phái c̣n lại vẫn hiện diện nhưng không đạt đến tầm vóc quốc tế
như Thiền tông. Đến đời Nguyên - Minh, Lạt Ma giáo của Mật tông Tây Tạng
trở thành tông phái chính và có ảnh hưởng khá mạnh trong xă hội. Vào đời
nhà Minh, Đại tạng kinh Tây Tạng cũng truyền vào và được chuyển ngữ sang
chữ Hán. Tuy nhiên, chính do khuynh hướng quá chú trọng các h́nh thức lễ
nghi và biểu tượng hư ảo cộng thêm sự thoái hóa trong tổ chức giáo đoàn
đă khiến PG thời đại Nguyên - Minh dần dần thu hẹp sự phát triển và khởi
đầu cho thời đại suy vi của PG trong các giai đoạn sau.
e/- Thời đại suy vi và công cuộc chấn hưng Phật giáo của Thái Hư Đại sư
Trong 12 đời vua nhà Thanh từ Thế Tổ Hoàng đến đời vua cuối cùng là vua
Tuyên Thống, suốt gần 250 năm (1622-1911 TL), PG vẫn được xem như tôn
giáo chính thống. Trong các đời vua Thế Tổ Thuận Trị, Thánh Tổ Khang Hy,
Thế Tôn Ung Chính và Cao Tôn Càn Long, tông phái PG được chú trọng đặc
biệt là Lạt Ma giáo (Mật tông). Thiền tông và Tịnh Độ tông là hai tông
phái c̣n có ảnh hưởng trong quần chúng. PG dưới thời bốn vị vua trên đă
có một số công tŕnh Phật sự quan trọng mà nổi bật nhất là công tác ấn
hành và xuất bản Đại tạng kinh. Vào đời Thanh có ba bản Đại tạng kinh
được khắc in là Tục tạng kinh vào đời vua Khang Hy, Long tạng bản khắc
in kéo dài trong hai đời vua Thế Tôn Ung Chính và Cao Tôn Càn Long; Măn
Châu văn Đại tạng kinh là bản Đại tạng kinh Hán được chuyển ngữ sang chữ
Măn Châu, cũng hoàn thành trong thời vua Càn Long. Trong ba bản Đại tạng
kinh trên, hai bộ đầu được xem là có nhiều giá trị nghiên cứu.
T́nh h́nh giáo đoàn PG dưới thời nhà Thanh tuy đông đảo về số lượng tự
viện và Tăng Ni, nhưng về thực chất, tổ chức giáo đoàn khá lỏng lẻo,
việc độ người xuất gia tùy tiện khiến cho PG rơi vào t́nh h́nh "có lượng
mà không chất". Sách Lịch sử Phật giáo Trung Quốc viết: "Riêng về
giáo học của PG th́ không có ǵ phát triển mới lạ, chỉ là duy tŕ các
học thuyết của tiền nhân. Trong giới PG lại không có nhân tài xuất hiện,
Tăng Ni không có chí hoằng pháp. Hơn nữa, PG lại bị tai nạn phá hủy của
loạn "Thái B́nh thiên quốc" nên PG ở đời nhà Thanh đă bước xuống dốc suy
vi"(6).
Sau loạn Thái B́nh thiên quốc, ngày 25-12-1911, Cách mạng Tân Hợi thành
công đă mở ra một thời đại mới cho nhân dân Trung Quốc, PG cũng theo đó
mà có cơ hội phục hưng. Ngay từ năm 1912, Hiệp hội Trung Quốc PG Tổng
hội được thành lập tại Thượng Hải; năm 1913, Trung ương PG Công h橠cũng
ra đời tại Bắc Kinh. Tuy nhiên, măi đến năm 1924, sự nghiệp vận động hộ
pháp mới bắt đầu phát triển mạnh mẽ do công lao của các ngài Thái Hư, Ấn
Quang, Đế Nhàn, Đạo Giai, Viên Anh, Nhân Sơn, Vương Nhất Đ́nh, Đại Bi...
Đến tháng 8-1931, PG mới chính thức được sự bảo hộ của Chính phủ. Kể từ
đó, PGTQ nhanh chóng được phục hưng về mọi phương diện, từ tổ chức giáo
đoàn, tông phái đến các công tŕnh Phật sự kiến thiết, trùng tu danh
lam, văn hóa học thuật, xuất bản Đại tạng kinh... Công cuộc vận động
phục hưng PGTQ không những thành công trong nước mà c̣n ảnh hưởng sâu
rộng đến PG trên thế giới. PG Việt Nam cũng do đó mà thành lập nhiều tổ
chức hội đoàn PG - Phật học trên cả ba miền Bắc, Trung, Nam.
C- Kết luận
Lịch sử PGTQ trên phương diện lịch đại đă trải qua nhiều thăng trầm biến
đổi. Như lớp sóng sau phủ lên lớp sóng trước, các giai đoạn PG đi sau
luôn kế thừa, phát huy những thành tựu của các giai đoạn PG trước đó tuy
mức độ đậm nhạt có khác nhau. Có thể nói PGTQ từ thời đại phiên dịch đến
thời đại kiến thiết đă từng bước đạt đến đỉnh cao mà thời kỳ rực rỡ nhất
là triều đại nhà Đườâng. Từ thời đại kế thừa trở về sau, PGTQ cũng đă
duy tŕ được các thành tựu PG trong các thời kỳ trước đó. Tuy nhiên, đến
đời Thanh, ngoài công tŕnh Phật sự đáng chú ư nhất là công tác in ấn
xuất bản Đại tạng kinh, sự vắng mặt của các bậc cao tăng khiến cho công
tác quản lư và công tác tổ chức Tăng đoàn lỏng lẻo. PGTQ thời kỳ này
dường như đánh mất vị trí trong ḷng người dân. Sự suy vi của PG do vậy
là điều không tránh khỏi. Các phong trào chấn hưng trong những thập niên
đầu thế kỷ XX của Thái Hư Đại sư đă đem lại cho PGTQ luồng sinh khí mới.
Từ đó đến nay, theo khuynh hướng ấy, PGTQ đă được phát triển nhanh chóng
và trở thành một tôn giáo có tầm ảnh hưởng rất quan trọng trong đời sống
tinh thần của nhân dân Trung Quốc.
Thích Tâm Khanh
Chú thích
(1)
Theo ư kiến của các học giả nghiên cứu sử PGVN hiện nay, PG đă du nhập
vào trung tâm Luy Lâu - Giao Chỉ (Việt Nam hiện nay) rất lâu trước khi
truyền sang trung tâm Bành Thành và sau đó là trung tâm Lạc Dương của
nhà Hán.
(2) Thích Thanh Kiểm, Lịch sử Phật giáo Trung Quốc, TP HCM, 1991,
tr.6-7.
(3) Xem Lục độ tập kinh và Lịch sử khởi nguyên dân tộc ta,
Lê Mạnh Thát, 1972.
(4) Lịch sử Phật..., sđd, tr.47.
(5) Nam triều gồm các nước Tống (420), Tề (479), Lương (502), Trần - Tùy
(589). Bắc triều có các nước Bắc Ngụy (439), sau chia thành Đông Ngụy
(534) và Tây Ngụy (535). Kế tiếp triều Đông Ngụy là Bắc Tề (550), kế
tiếp triều Tây Ngụy là Bắc chu (536). Về sau, Bắc Chu thôn tính Bắc Tề
nhưng cuối cùng bị nhà Tùy diệt vong.
(6) Lịch sử Phật..., sđd, tr.271.
Sách đọc thêm
1- Lịch sử Phật giáo Trung Quốc, tác giả Thích Thanh Kiểm, Thành
hội PG TP HCM xuất bản, 1991.
2- Lịch sử Phật giáo thế giới, tập I (nguyên tác: Thế giới
Phật giáo thông sử, tác giả Thích Thánh Nghiêm, Việt dịch: Trung tâm
Tư liệu Phật học - Phân viện Nghiên cứu Phật học Hà Nội), Nxb Hà Nội,
1995 (xem Chương VII, từ tr.450 đến tr.461).
(Nguồn:
namtong.org)
