Một đạo hữu nhờ tôi viết một bài về kỷ niệm những năm tháng
thầy Tuệ Sỹ an cư ở Diên lâm, Diên Khánh, Khánh Ḥa, để anh in trong tác
phẩm của ḿnh sắp xuất bản. Những kỷ niệm ấy, thỉnh thoảng tôi đă viết đăng
rải rác trên Facebook. Kỷ niệm t́nh thầy tṛ th́ bàng bạc, điều đáng kể là
kho kiến thức của thầy: Phật điển, vật lư, khoa học, tâm lư học v.v… truyền
dạy, nhưng chẳng học tṛ nào có thể lănh hội hết. Tôi chỉ nhớ vài dụ ngôn
trở thành lời thiêng bất hủ của thầy, giờ ghi lại ở đây kẻo quên:
1. Tiền thật, tiền giả:
Thầy nói, trong xă hội nhà chùa hiện tại, tiền giả đang lên ngôi, th́
chúng ta có cầm tiền thật trong tay cũng vô nghĩa. Tức tu sĩ ngày nay, tu
học thiển cận, mở tông lập phái, giảng dạy thiếu cơ sở giáo lư. Người nghe
ngưỡng mộ chiếc y chiếc áo họ đang đắp, tin chắc sư này, cô kia nói đúng tin
theo. Cứ thế loại “tiền giả” này phổ biến, nhân rộng và trở thành thịnh hành;
chân lư là “tiền thật” không c̣n giá trị nữa. Số Tăng nhân giảng chân lư chỉ
số ít, giáo nghĩa nói ra đi ngược với thứ truyền thống mà tiền giả đang
thịnh hành, do đó khiến thiên hạ khó tin.
2. Cha con trong nhà khen nhau:
Ư của thầy, hiện trạng tŕnh độ học tập và nghiên cứu của
Tăng ni trong nước cứ tự hào về những “thành tựu đang có”, nhưng thực chất
nh́n ra thế giới, ḿnh thua thiệt người ta.
Tôi diễn giải lại. Hiện tại Phật giáo Việt Nam có ba cơ sở
đào tạo lớn, là Phật học viện tại Sài G̣n, Huế, Hà Nội, nhưng những tấm bằng
đạt được không được Bộ giáo dục nhà nước công nhận. Cử nhân, Tiến sĩ Phật
giáo được đào tạo rất nhiều, song số người nghiên cứu Phật giáo chẳng là bao.
Khoảng cuối thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20 những trường phái Phật giáo như
Franco-Belgique dưới sự chỉ đạo của Vatican tập trung nghiên cứu, phiên dịch
các tác phẩm Đại thừa như Trung quán và Duy thức, đơn cử Étienne Lamotte là
Linh mục người Bỉ biên dịch ấn hành “Đại trí độ luận” (Le traité de la
Grande Vertu de Sagesse de Nāgārjuna - Mahāprajñāpāramitaśastra) năm 1944.
Vấn đề về nghiệp họ cũng nghiên cứu như “Đại thừa thành nghiệp luận” của Thế
Thân (Karmasiddhiprakarana - The Treatise on Action by Vasubandhu), Étienne
Lamotte biên dịch Pháp ngữ, Leo M. Pruden dịch sang tiếng Anh. Trường phái
thứ hai là Leningrad của Nga, dẫn đầu bởi Stcherbatsky tập trung nghiên cứu
luận lư học. Trường phái thứ ba là Anglo-saxon mà trung tâm là Tích Lan và
London, tập trung phiên dịch Tam tạng Pāli, và nghiên cứu Abhidhamma theo
hướng tâm lư học phương Tây. Chúng ta đều nghiên cứu lại của họ, những ǵ
chúng ta đang “tự hào” chỉ là “cha con trong nhà khen nhau”.
Thật sự nếu mang niềm kiêu hănh và tự hào chỉ “mót” lại chút
quá khứ vàng son của Viện Đại học Vạn Hạnh trước 75. Ai từng học và làm việc
nơi đây đủ thẩm quyền sánh vai với Phật giáo thế giới. Một ḿnh Ḥa thượng
Minh Châu dịch Tạng kinh Nam truyền, Ôn Quảng Độ dịch bộ Từ điển Phật quang…
Thầy Tuệ Sỹ làm tạng Thanh văn; Phạm Công Thiện một triết gia phương tây,
không có người thứ hai; Lê Mạnh Thát một sử gia lỗi lạc, luôn thao thức trăn
trở với tiền đồ Phật giáo.
3. Cái dơ của thằng ăn mày:
Thằng ăn mày dơ dáy, không có khái niệm tắm rửa, đụng đâu ngủ
đó. Thân thể đă bẩn th́ nằm chỗ sạch dơ như nhau. Ví cho người làm ác, hay
tâm bất thiện tràn ngập, ăn chơi trụy lạc, xô bồ bừa băi, đối với họ có một
lương tâm trong sáng thánh thiện như thứ “trang sức” đắt giá khó mua, màng
đến làm ǵ. Mỗi ngày trôi qua làm chút ác cũng thấy b́nh thường như thằng ăn
mày la cà đầu đường xó chợ, chút bụi bặm bám thêm chẳng biết nhớp là ǵ.
4. Sống giả miết rồi cũng thành thật:
Ở đời lắm kẻ sống giả, họ khoác trên người chức vị, quyền thế,
danh phận…, kết hợp cùng nhiều ṿng hào quang giả tạm; đi ra ngoài, đứng
trước công chúng như ông “thần”, ông “thánh”, đôi khi có chút kệch cỡm.
Nhưng thế buộc bắt họ vào “vai diễn”, phải diễn cho thật, cho hay… ngày này
qua ngày nọ dần nhập vai y như thật. Chẳng ai biết đằng sau “cánh gà” của
cuộc đời họ như thế nào, miễn sao khi họ chết công chúng biết họ đă sống một
đời “chuẩn mực”. Đó là sống giả miết rồi cũng thành thật.
C̣n nhiều câu nói trở thành tâm điểm phục hưng cho nếp sống
đời lẫn đạo. Chỉ có người trí ưu thời mẫn thế mới vướng bước trong suy tư,
trầm ḿnh trong lư trí, phát biểu thành tư tưởng dụ ngôn.
“Giữ được đức mà không biết phát huy, tin phục đạo lư mà
không kiên định làm theo. Có người ấy th́ ích lợi ǵ? Không có người ấy th́
hại ǵ?” (执德不弘，信道不笃，焉能为有？焉能为亡？[Chấp đức bất hoằng, tín đạo bất đốc, yên năng
vi hữu? Yên năng vi vong?])
Tâm Nhăn
Mục Lục
-------------------------
Nguồn
