Nghĩ đến cái
chết, hãy an vui!
Nếu chúng ta
sống trong “vô minh”, có khả năng chúng ta sẽ phải đối mặt với sự đau
khổ tột cùng trong giây phút cuối cùng của cuộc đời chúng ta, chẳng có
một chút bình yên và chánh niệm. Nhưng nếu chúng ta thường tạo thiện
nghiệp và tu tập để phát triển tỉnh giác, chúng ta có thể ra đi một cách
yên bình, trong chánh niệm cho đến hơi thở cuối cùng.
Cuộc sống
của một người đã giác ngộ là lúc nào cũng nhận thức rõ rằng cái chết có
thể xảy ra bất cứ lúc nào, nên sẵn sàng đối mặt với cái chết. Và cho dẫu
khi tâm của người đó vẫn chưa cảm thấy sẵn sàng để đối mặt với cái chết,
người đó vẫn có thể huấn luyện tâm của mình thêm qua những sinh hoạt
hàng ngày để giúp cho nó có thể chấp nhận: Người đó luôn cố gắng hoàn
thành bổn phận của mình một cách tốt nhất, chấp nhận rằng cái chết có
thể đến bất kỳ lúc nào là một sự thật của cuộc sống.
Có nhiều
phương pháp để giúp chúng ta có thể quán niệm thuần thục cái chết hay
moranassati. Chỉ cần một niệm suy nghĩ rằng chẳng chóng thì chầy chúng
ta rồi cũng chết sẽ giúp chúng ta tận dụng thời gian còn lại của chúng
ta. Tuy nhiên, đối với nhiều người, những suy tưởng đó có thể vẫn chưa
đủ. Họ có thể quan tâm trong chốc lát, nhưng cuối cùng, cuộc sống của họ
rồi cũng sẽ rơi trở lại với những thói quen cũ, đắm chìm vào công việc
hay những thú vui giải trí sẵn có.
Một cách đơn
giản để quán chiếu về cái chết là tưởng tượng điều gì có thể xảy ra cho
chúng ta nếu cái chết thực sự xảy ra – ngay bây giờ. Chúng ta sẽ mất
những gì? Chúng ta sẽ nhớ đến ai? Làm như vậy, những người nếu chưa sẵn
sàng, có thể có cảm giác đau khổ hoặc khó chịu. Tuy nhiên, suy niệm về
một tình huống không dễ chịu như vậy có thể giúp người đó có sự chuẩn bị
tốt hơn, thực tập để đối mặt trước với cái chết trong thời gian còn lại
của cuộc đời, để có khả năng đương đầu với sự đau khổ khi khoảnh khắc
mất mát thực sự đến.
Sau đây thêm
một số ý kiến về việc suy niệm và cái chết và sự hấp hối:
1. Thực
hành chết khi nằm trên giường trước khi ngủ
Vào cuối
ngày – thời gian để thân và tâm được nghỉ ngơi – đây là một cơ hội tốt
để suy niệm về sự không tránh khỏi của cái chết. Thực tập tiến trình
chết như thể chúng ta đối mặt với nó ngay tại giây phút này. Tư thế
thích hợp là nằm xuống và thư giãn toàn thân từ đầu đến chân, đặc biệt
là mặt. Thở vào và thở ra thật tự nhiên. Hãy cảm nhận sự xúc chạm nhẹ
nhàng của hơi thở khi đi ra, đi vào chạm vào cửa mũi. Bỏ qua mọi suy
nghĩ về quá khứ hoặc tương lai.
Khi tâm trở
nên yên tĩnh, hãy nghĩ chúng ta đến đang tiến gần đến với cái chết ra
sao. Chúng ta không biết khi nào chúng ta sẽ chết. Tối hôm nay có thể là
đêm cuối cùng của chúng ta. Ngày mai có thể sẽ không bao giờ đến. Hãy
tưởng tượng từng hơi thở của chúng ta sẽ tan biến ra sao khi cái chết
đến. Tim sẽ ngừng đập. Thân sẽ không còn cử động được nữa, trở nên lạnh
và cứng, chẳng khác gì một khúc gỗ vô dụng.
Hãy nghĩ đến
của cải quý giá mà chúng ta đã kiếm được và cố để dành chúng sẽ không
còn là của chúng ta nữa. Chúng sẽ thuộc về người khác. Chúng ta không
thể làm gì với chúng. Những gì chúng ta thường cố giữ vì cho là quý giá
sẽ rời bỏ chúng ta như những thứ của cải vô chủ.
Hơn nữa,
chúng ta sẽ không còn có một cơ hội nào khác để nói chuyện với con cái
của chúng ta hay những người mà chúng ta thương yêu. Mọi thứ mà chúng ta
thường làm sẽ trở thành quá khứ. Chúng ta sẽ không còn có thể thăm viếng
cha mẹ của chúng ta hoặc làm thêm bất cứ điều gì cho họ. Ngay cả thời
gian để nói lời từ biệt cũng không có, hay thời gian để sửa chữa những
gì mà chúng ta đã miễn cưỡng làm cho xong cũng không có. Mọi công việc
rồi sẽ phải bỏ lại đằng sau, ngay cả những công việc chưa làm xong.
Chúng ta sẽ không còn có thể xem xét thêm về chúng. Cho dù công việc đó
quan trọng cách mấy đi nữa, nó cũng sẽ bị bỏ lại. Tương tự như vậy đối
với những kiến thức và kinh nghiệm mà chúng ta đã tích lũy được – chúng
sẽ cùng biến mất với chúng ta.
Mọi thứ như
danh vọng, quyền lực và chỗ dựa sẽ rời khỏi chúng ta. Cho dẫu chúng ta
có quyền lực đến mấy đi chăng nữa, chúng ta cũng không thể đem chúng
theo với chúng ta. Đừng mong chờ mọi người sẽ cầu nguyện cho chúng ta
sau khi chết. Ngay cả tên của chúng ta cuối cùng rồi cũng bị lãng quên.
Khi chúng ta
quán chiếu về việc này, hãy quan sát cảm xúc của chúng ta. Chúng ta có
lo lắng, hối tiếc, hay dính mắc gì với bất cứ điều gì trong số ấy? Chúng
ta có sẵn sàng chấp nhận những mất mát này không? Nếu không, điều gì vẫn
cứ làm cho ta xúc động? Quán chiếu như vậy sẽ giúp cho chúng ta hiểu rõ
rằng có một vài thứ chúng ta nên làm nhưng chưa làm (hoặc làm chưa đủ),
cũng như có những thứ mà chúng ta hết sức dính mắc vào đó, nó cũng buộc
chúng ta phải làm những việc quan trọng nhưng chúng ta vẫn thường bỏ sót,
và giúp chúng ta thực tập nghệ thuật buông bỏ.
2. Suy
niệm về cái chết trong các trường hợp khác nhau
Trong thực
tế, người ta có thể suy niệm về cái chết bất cứ lúc nào trong ngày. Khi
di chuyển bằng xe hơi, thuyền hoặc máy bay, luôn luôn phải chuẩn bị. Nếu
cái gì đó không thuận lợi xảy ra trong vài giây tiếp theo, chúng ta nên
đối đầu với nó như thế nào? Những gì chúng ta sẽ nghĩ đến đầu tiên?
Chúng ta có sẵn sàng để từ bỏ tất cả mọi thứ mà chúng ta cảm thấy gắn bó
vào thời điểm đó không?
Khi chúng ta
ra khỏi nhà, hãy nghĩ rằng đây có thể là chuyến đi cuối cùng và chúng ta
có thể sẽ không còn quay về để gặp lại cha mẹ, vợ chồng, con cái của
chúng ta. Có những gì còn sót lại chưa làm mà chúng ta có thể phải hối
tiếc vì đã không hoàn tất chúng trước? Có những cuộc xung đột mà có thể
chúng ta mong ước được hòa giải? Quán chiếu như vậy sẽ giúp cho chúng ta
cố gắng đối xử với những người thân trong gia đình chúng ta tốt hơn và
giải quyết ngay những gì cần phải giải quyết , không đợi đến ngày mai vì
ngày mai có thể sẽ không bao giờ đến.
Đọc báo, đặc
biệt là những bài tường thuật về những vụ tai nạn và thiên tai là những
khoảnh khắc thích hợp để quán chiếu về sự vô thường của cuộc sống. Mọi
thứ có thể xảy ra không báo trước, con người có thể chết bất cứ ở đâu và
bất cứ lúc nào. Hãy cố gắng nghĩ rằng những việc như vậy cũng có khả
năng xảy đến với chúng ta ra sao. Liệu chúng ta có đủ khả năng để đối
mặt với nó? Chúng ta có chuẩn bị để sẵn sàng ra đi?
Dự đám tang
cũng là khoảng thời gian để tự nhắc nhở chúng ta rằng cái chết nhất định
sẽ xảy đến với chúng ta vì người vừa qua đời cũng đã từng đi đứng và di
chuyển giống như chúng ta. Trong tương lai, chúng ta cũng sẽ nằm xuống
giống như họ, chúng ta sẽ chẳng có thể mang theo điều gì ngoại trừ các
việc làm thiện hoặc ác của chúng ta.
Vị thầy dạy
Pháp tốt nhất cho chúng ta chính là cái thi thể đang nằm trong quan tài
trước mặt . Kẻ ấy đang thức tỉnh chúng ta khỏi những mê đắm và buông
lung trong cuộc sống. Kẻ nào tin rằng mình vẫn còn vài năm nữa mới chết
sẽ phải suy nghĩ lại nếu họ dự đám ma của một đứa trẻ hay của một thiếu
niên. Những ai mê mãi theo quyền lực của mình cũng nên hiểu rõ rằng cho
dẫu họ có quyền cao chức trọng cỡ nào, cuối cùng thì họ cũng trở thành
nhỏ bé hơn cái quan tài chứa đựng thi thể của họ.
Tương tự,
khi thăm viếng người bệnh, chúng ta nên nhắc nhở mình rằng một ngày nào
đó thân của chúng ta cũng lâm vào hoàn cảnh bệnh hoạn như vậy. Lại nữa,
nếu người bệnh ở vào giai đoạn cuối, họ cũng giống như vị thầy dạy Pháp
cho chúng ta. Mọi phản ứng của họ – lo lắng, đau đớn, tuyệt vọng – đều
đang dạy cho chúng ta biết cách để tự chuẩn bị cho chúng ta để khi đến
lượt , chúng ta có thể sẽ không bị đau khổ nhiều như họ. Nếu người bệnh
dường như đang ở trong tình trạng an bình và vẫn duy trì được sự bình
tĩnh mặc dù thân của họ cho thấy đang chịu sự đau đớn lại là tấm gương
cho chúng ta, chúng ta nên tự chuẩn bị cho mình tinh thần tương tự như
vậy để đón nhận cái chết, đặc biệt khi sức khỏe của chúng ta còn đang ở
tình trạng tốt.
Giữ tâm của
chúng ta bình thản trong thời gian bệnh tật cũng tương tự như giữ cho
tâm của chúng ta vững vàng khi đối mặt với cái chết. Vì vậy, hãy xem
thời gian chúng ta bị bệnh như mà một sự thực tập để tự chuẩn bị cho
chúng ta lúc chết. Bệnh tật giống như một số bài học vỡ lòng trước khi
chúng ta tiến lên trình độ khó nhất – nếu chúng ta không thể đối phó với
bệnh tật, làm sao chúng ta có thể đối mặt với cái chết?
3. Nhắc
nhở về cái chết
Chúng ta có
thể áp dụng bất cứ những gì chúng ta tình cờ gặp trong đời sống hàng
ngày và dùng chúng để nhắc nhở chúng ta về cái chết. Nó tùy thuộc vào
hoàn cảnh và “sự sáng tạo” của chúng ta. Một số Thiền sư Tây Tạng thường
đổ hết nước trong ly của mình và đặt úp nó xuống bên cạnh giường. Họ làm
như vậy vì không chắc rằng mình có thể thức dậy vào ngày hôm sau và sử
dụng cái ly nữa hay không. Việc làm này giống như một lời nhắc nhở các
vị thầy này rằng cái chết có thể đến với họ bất kỳ lúc nào.
Về sau, một
nhà văn người Thái biết được câu chuyện này và tự áp dụng nó cho mình :
Mỗi tối trước khi đi ngủ, bà luôn luôn đoan chắc rằng tất cả bát, đĩa đã
được rửa sạch sẽ. Nếu bà có bất thình lình chết trong khi ngủ, sẽ chẳng
còn bát, đĩa dơ nào để lại để làm phiền người khác, bà nói.
Một người
đàn ông 55 tuổi sử dụng các viên bi như công cụ nhắc nhở mình về cái
chết . Mỗi viên bi tương đương với một tuần sống. Người đàn ông tính
toán rằng nếu ông đạt được tuổi thọ trung bình, khoảng 75 năm tuổi, ông
sẽ có khoảng 1.000 tuần lễ còn lại. Vì vậy, ông đã mua 1.000 viên bi và
bỏ chúng vào trong một hộp nhựa. Mỗi tuần, ông lấy một viên bi ra khỏi
hộp. Số lượng các viên bi giảm dần nhắc nhở ông rằng những ngày còn lại
của ông đã được đánh số. Nó nhắc nhở ông về cái chết đang tiến dần đến
cho phép ông chọn để làm điều quan trọng nhất, và không để cho mình bị
cuốn đi bởi những sự lo toan vụn vặt.
Mỗi người có
thể chọn các cách “nhắc nhở” khác nhau -từ cảnh rạng đông cho đến hoàng
hôn, hoặc một đóa hoa, từ nụ, nở ra hoa và cuối cùng úa tàn, hoặc một
chiếc lá nhú lên từ một cành cây và cuối cùng rơi xuống mặt đất. Chúng
nhắc nhở chúng ta về tính tạm bợ của cuộc sống. Đức Phật đã từng đề nghị
chúng ta nên xem cuộc sống giống như đầu bọt sóng, hoặc như một giọt
sương, một tia chớp – tất cả đều tạm thời, và đó chính là sự tồn tại của
chúng ta
4. Các
hoạt động khác để chuẩn bị cho cái chết
Chúng ta có
thể thử một bài tập thử buông bỏ những người thân yêu và của cải của
chúng ta . Chọn bảy đối tượng – chúng họ có thể là một người, một con
vật cưng, hoặc một vật gì đó chúng ta cho là quý giá đối với chúng ta –
và tự hỏi nếu chúng ta bị buộc phải từ bỏ một thứ trong số đó, nó sẽ là
gì. Tiếp tục như vậy với sáu đối tượng còn lại. Chúng ta cũng có thể
tưởng tượng chính chúng ta đang ở trong một tình huống không may – như
đang phải đối mặt với một đám cháy, một trận động đất, hoặc một tai nạn
– khiến chúng ta mất từng món mà chúng ta yêu quý. Chúng ta sẽ chọn để
giữ lại những gì Và từ bỏ những gì?
Những bài
tập như vậy sẽ dạy cho cách để buông bỏ. Nó sẽ giúp chúng ta xem xét lại
những dính mắc của chúng ta, để khám phá ra những gì chúng ta cho là
quan trọng nhất trong cuộc sống của chúng ta. Một số có thể thấy rằng họ
yêu thích hoặc lo lắng về những con chó hơn là anh em chị em của mình.
Số khác có thể sẵn sàng từ bỏ mọi thứ, trừ con búp bê yêu thích của họ.
Và số khác nữa sẽ chọn máy vi tính của họ là vật cuối cùng để từ bỏ.
Chúng ta có
thể phát hiện ra một cái gì đó trong chính chúng ta mà chúng ta đã không
nhận ra trước đây – và sau đó chúng ta có thể cố gắng để thích ứng với
hoàn cảnh thay đổi. Tất cả điều này rất quan trọng cho việc chuẩn bị cho
cái chết vì cuối cùng chúng ta sẽ phải mất tất cả mọi thứ bằng cách này
hay cách khác. Trên thực tế, ngay cả khi chúng ta vẫn đang còn sống,
chúng ta cũng bị buộc đành để mất những vật nào đó hoặc những người nào
đó, và thường không có khả năng chọn lựa để giữ lại những thứ mà chúng
ta muốn giữ cũng như để mất đi những thứ mà chúng ta muốn mất.
Theo: Think of death, be
happy – Phra Paisal Visalo
Chuyển ngữ sang tiếng Việt: Pañña Dīpa Tuệ Đăng
