Từ Điển Giải Tự Pāḷi
TK Giác Nguyên
biên soạn
Lời Tựa
Pali là tên gọi đặc biệt trong kinh điển Phật giáo ám chỉ
ngôn ngữ Ma Kiệt Đà (Magadhi hay Magadhabhàsà) trong trường hợp được sử
dụng để chuyển tải lời Phật.
Mặc cho bao nhiêu ư kiến bài xích, người muốn học lời
Phật ngay gốc th́ bắt buộc phải tiếp cận kinh điển ngay trên nguyên bản
tiếng Pali. Tất cả bản dịch Tam Tạng bằng các thứ tiếng khác đều đă qua
một tá những màng lọc như ngôn ngữ, văn hóa, tŕnh độ và quan điểm của
người dịch (riêng phần này đă rối như canh hẹ)...
Có nhiều học giả cho rằng kinh Phật nguyên thủy không chỉ
có trong tiếng Pali, mà c̣n có các phương ngữ Cổ Ấn như Prakrit,
Gandhari, Sanskrit hỗn chủng (Hybrid Sanskrit), thậm chí cả tiếng Tamil.
Nhưng nh́n vào thực tế mà nói, ngoài một số không nhiều
những phần kinh điển rời rạc c̣n sót lại bằng các thứ tiếng vừa kể, hiện
nay không một nguồn kinh Phật nào bằng cổ ngữ Ấn Độ c̣n nguyên vẹn đầy
đủ như Tam Tạng Pali vốn được bảo lưu, truyền thừa từ hơn hai mươi thế
kỷ nay tại Tích Lan và Miến Điện.
V́ nhiều lư do, người học Phật hôm nay hầu hết không mặn
mà với việc học hỏi tiếng Pali và từ đó dẫn đến việc khan hiếm tài liệu
khảo cứu ngôn ngữ này và tệ hại nhất là việc tùy tiện dịch sai hiểu lầm
v́ nh́n trước sau chỉ có vài cuốn từ điển Pali (Phật giáo Miến Điện có
bộ từ điển Pali Tam Tạng mấy chục cuốn, nhưng dĩ nhiên không nằm trong
khả năng tham khảo của hầu hết người ngoại quốc).
Để lấp đầy chỗ thiếu hụt này chỉ có một cách duy nhất là
t́m vào Sớ Giải Pali của từng bài chánh kinh trong Tam Tạng. Rất nhiều
trường hợp cũng chữ đó nhưng ở mỗi nơi có một nghĩa khác nhau. Gom hết
các định nghĩa khác biệt ấy lại th́ ta mới có được một bộ từ điển Pali
đủ dùng cho việc tham cứu kinh điển.
Cuốn từ điển Pali giải tự (Sabdaviggaha) này là một phần
của công tŕnh ấy. Với nó trong tay, những từ ngữ xưa giờ tưởng chừng ai
cũng biết lại có được những định nghĩa chuyên biệt hơn. Chúng tôi hi
vọng và tin tưởng cuốn từ điển này (với trên 7000 câu giải tự bằng tiếng
Pali cho gần 5000 danh từ Pali) sẽ là một đóng góp cần thiết cho nhu cầu
nghiên cứu kinh Phật ngày một lớn của người Việt ta hôm nay.
Xin cảm ơn những giúp đỡ, hỗ trợ quan trọng của các vị ẩn
danh đứng sau công tŕnh này. Kẻ cho tiền ấn hành, người ra sức chăm sóc
bản thảo. Mong tất cả luôn an lành.
Beatenberg, 2021
Toại Khanh
(updated:
15-3-2020)