Hồi c̣n ở bên nhà, tôi từng nghe một ông
người Bắc bảo rằng dân Nam Bộ xuề x̣a vậy mà ngôn ngữ của họ có nhiều
chỗ độc đáo kinh người. Như chữ Nhậuchẳng hạn. Trong khi
người Bắc nói uống rượu th́ đôi khi chỉ có nghĩa là cho rượu vào
miệng rồi nuốt ực, tức là uống rượu suông, không có mồi màng, thức nhắm
ǵ ráo. Rồi th́ ngồi uống rượu với cả một mâm cỗ thịt thà ê hề cũng vẫn
cứ là uống rượu. Tiếng
Nhậu trong Nam th́ không phải vậy. Chỉ có
rượu thôi th́ không phải Nhậu rồi. Ít ǵ cũng phải là một trái xoài,
trái ổi để nhâm nhi, mới có chỗ để xài chữ
'nhậu'. Nghĩa là cạnh cái uống,
phải có cái ăn th́ mới làm nên chữ 'nhậu'. Chữ Nhậu phải hiểu vậy mới
đúng, mới đă!
Rồi tới cái ngày xa xứ, tôi một túi vải
lên đường với bao thứ gói ghém trong cái tâm t́nh viễn mộng, bao gồm vài
món không dám xao lăng trong tấc dạ. Một trong những món hành trang đó
dĩ nhiên có cả một thứ ngôn ngữ đă nói đến mềm môi. Giữa xứ người mênh
mông, đôi lúc chỉ thèm nghe lại một câu chữ bằng tiếng ta thiệt đúng
điệu cho ấm ḷng. Thế thôi, vậy mà đâu phải muốn là được. Vậy rồi bỗng
một ngày đang ngồi nhơi như ḅ mấy bài vở dễ ghét của đám người mắt
xanh, da trắng, tôi chợt thấm thía một con chữ tiếng Việt bao lâu qua
vẫn làm tôi xao ḷng mà ít khi để ư. Đó là chữ Nhớ, thâm thúy
gấp trăm lần chữ
Nhậu kia nữa.
Mấy tiếng Miss, Recall, Remember,
Recollect, Memories…trong Anh ngữ h́nh như không đủ để dịch đúng chữ Nhớ của tiếng Việt. Chẳng biết có phải tôi đă giàu tưởng tượng quá
chăng?
Một đứa bé giữa đêm thức giấc không thấy
có mẹ nằm bên th́ khóc. Đó cũng là nhớ. Biết đi biết chạy, nó không quên
chỗ cất mấy món đồ chơi, đó cũng là nhớ. Tuổi dậy th́, nó cứ bâng khuâng
khi nghĩ về một người dưng bằng thứ cảm giác chưa từng có với những
người thân trong nhà, đó cũng là nhớ. Phạm Thái với Quỳnh Như, Loan và
Dũng, Lan và Điệp, cũng đều là nhớ. Cao xa và thiêng liêng hơn một chút,
người của Lục Quốc đối với Kinh Kha sau ngày chàng bỏ mạng trên đất Tần
cũng là một chữ Nhớ…Đại khái, t́nh nhà hay t́nh nước, t́nh bạn tri âm
hay t́nh yêu nam nữ, cao thấu trời hay thấp tận bùn thảy đều là Nhớ hết. Chỉ một chữ đó thôi, thi ca rồi âm nhạc nối nhau ra đời suốt
mấy ngàn năm qua. Đời sống của con người cũng không thể không dành cho
nỗi nhớ kia một góc rộng và sâu. Tôi nghĩ hoài cũng không sao t́m ra
được một hạng người, sống mà không cần đến tối thiểu một nỗi nhớ. Mấy
ông vua thái tổ của các triều đại cổ kim đều lập quốc từ chữ Nhớ, người
tầm thường xây dựng gia đ́nh hay cuộc sống riêng tư cũng bằng một nỗi
nhớ. Những tâm niệm đau đáu ngay ngáy của một doanh nhân trên thương
trường, một nhà ngoại giao hay một chính khách trên chính trường, một
tướng lănh ngoài chiến trường, thậm chí trâu nhớ ngơ, chó nhớ đường cũng
cứ là một chữ nhớ đó thôi. Chữ Nhớ đó càng thần diệu vào một ngày tôi
lần đầu xem kinh Phật…
“Này các Tỷ-kheo, đây là con đường duy
nhất dẫn đến Niết-bàn, tức bốn Niệm Xứ này đây. Ở đây vị Tỷ-kheo sống
quán thân trên thân, tinh cần, tỉnh giác, chánh niệm diệt trừ tham ưu ở
đời…”
Trời ạ, cái gọi là con đường giải thoát
duy nhất ấy cũng chỉ là hành tŕnh của một nỗi nhớ mà chữ Phạn
xưa gọi là Sati, tiếng Anh bây giờ có dịch sao cũng không đúng.
Hán tạng xưa giờ vẫn dịch chữ Sati đó là Niệm. Tôi không phải là nhà
ngôn ngữ học để biện giải phân tích kiểu bác học, chỉ lấy làm tâm đắc
với phép Lục Thư đă làm nên chữ đó: Một chữ Kim (今)
(bây giờ) nằm trên chữ Tâm (心)
thành ra chữ Niệm (念),
ngụ ư Niệm là khả năng ghi nhớ mọi chuyện như là chúng đang xảy ra. Từ
lâu nay trong pḥng sách của tôi vẫn có một bức tranh không mấy người để
ư: Tôi đă cắt dán một trái tim ghép vào bên dưới bức h́nh Kim Tự Tháp
của Ai Cập để thỉnh thoảng tự cho ḿnh là hành giả. Treo nỗi nhớ trước
mặt mà ḷng cứ quên. Quên đạo để nhớ về đời!
Như đă nói ở trên, toàn bộ những thứ làm
nên cơi nhân gian vui ít buồn nhiều này chỉ là những nỗi nhớ. Chuyện đó
đă đành. Nhưng có ai ngờ được là đă vào bằng nỗi nhớ th́ cửa ra cũng vẫn
là một nỗi nhớ khác. Một đứa bé hay một người làm cái chuyện khai sơn
lập quốc, chí đến một bậc đại sĩ cầu đạo vô thượng…ai cũng đều cầm tay
một chữ nhớ mà lên đường vào cuộc bể dâu…
Nỗi nhớ từ đó đă là một đất trời vạn đại
cho nhất thiết pháp giới dung thân. Nó là đất sống mà cũng là cơi chết,
là cơ nghiệp dựng xây mà cũng là hành tŕnh tự hủy. Một Mỵ Châu đă v́
nỗi nhớ mà chấm hết đế nghiệp của phụ vương,
một Huyền Trân đă v́ nỗi nhớ mà mở rộng quốc thổ cho dân tộc, một hoàng tử Tất-đạt đă nhờ một
nỗi nhớ mà trở thành bậc đại giác. Nói gọn lại, anh chính là những ǵ
anh nhớ đến trong thao thức, trở trăn!
Tất thảy những suy tư ngờ nghệch đó về
nỗi nhớ, ai ngờ đă được phôi dựng từ một xúc cảm lạ lùng với bài thơ
ngẫu nhiên t́m thấy và nghe được của ông Du Tử Lê:
Chỉ nhớ người thôi đủ hết đời!
Ông nói đúng lắm. Chỉ một nỗi nhớ thôi, ngh́n kiếp c̣n
chưa thấm tháp bơ bèn ǵ, nói chi là cái trăm năm ngắn ngủi của một kiếp
người mù sương… Nhưng chỉ những câu chữ và ư tưởng của riêng ông th́ vẫn
chưa đủ để tôi ch́m sâu hơn vào những nỗi nhớ. Trần Duy Đức đă một ngày
đẩy nỗi nhớ đó lên một cơi thinh không xa vời mộng mị bằng những làn
điệu xa vắng, khơi vơi đến mê hoặc, và cái giọng khàn khàn khó kiếm của
Lê Uyên đă giúp tôi lên tới được cái ngọn nguồn thăm thẳm đó vào một đêm
khuya nh́n quanh không người. Biết cảm ơn người nào trong số họ đây?
