BỎ
LẠI VÀ VƯỢT QUA
Sư Giác Nguyên (giảng)
Trong kinh điển Bắc Truyền có một câu kinh rất là nổi
tiếng mà tuyệt đại đa số Phật tử VN đọc suốt mấy chục năm trời cứ tưởng
đó là câu thần chú; thật ra đó là nội dung kinh điển, một con đường hành
tŕ, một đạo sống và là tinh hoa tuệ giác của chư Phật; khổ thay đa phần
Phật tử VN cứ đọc như két và cứ tưởng lầm là câu thần chú. Đó là câu đại
minh chú trong Bát Nhă Tâm Kinh: “Yết đế, yết đế, ba la yết đế, ba la
tăng yết đế, bồ đề tát bà ha”. Đọc như vậy th́ đương nhiên không hiểu ǵ
hết nhưng bản tiếng Phạn th́ hay vô cùng “Gate gate pāragate pārasaṃgate
bodhi svāhā”: Hăy lên đường, hăy ra đi, đừng dậm chân tại chỗ, đừng làm
gà què ăn quẩn cối xay.
Gate gate nghĩa là hăy lên đường, hăy dấn thân, chứ đừng
dẫm chân tại chỗ.
Pāragate pārasaṃgate, hai chữ này đồng nghĩa, hăy sang bờ
bên kia, hăy về bên khác, đừng có miệt mài ở lại với lối ṃn hôm qua,
phải có đủ can đảm từ chối chính ḿnh ngày cũ. Pāra: bờ kia.
Toàn bộ Phật pháp đă nằm trong câu đại minh chú đó.
Và ngay trong quốc hiệu của nước VN, chữ ‘Việt’ có nghĩa
là ‘vượt’. Triết gia F. Nietzsche cũng nói “Con người là cái ǵ đó cần
phải bỏ lại và vượt qua.” Ai đọc Zarathustra Đă Nói Như Thế sẽ thấy câu
này. Chúng ta chỉ là con người thật sự khi chúng ta biết bỏ lại con
người cũ của ḿnh. Đă là con người th́ phải biết chối bỏ cái cũ không
được hay lắm của ḿnh ngày hôm qua.
Người ta hay nói “Lạc đường nắm đuôi chó, lạc ngơ nắm
đuôi trâu”, chỉ có loài vật mới quen lối ṃn, c̣n con người th́ khác.
Ngày c̣n bé ta quen với ṿng tay của mẹ, lớn lên th́ quen với ṿng tay
của gia đ́nh, quẩn quanh trong hẻm nhỏ, trong xóm, trong làng, quanh
quẩn lũy tre. Lớn lên tí nữa chúng ta có gia đ́nh, đi vào đời lập
nghiệp, chúng ta như cánh chim bay về muôn phương, ở đó chúng ta phải
làm quen với những môi trường sống khác biệt, với những con người và
điều kiện sinh hoạt hoàn toàn mới mẻ, bởi v́ là con người chúng ta không
thể nào dậm chân tại chỗ và lịch sử cũng như cuộc đời của từng cá nhân
hay toàn nhân loại trên hành tinh này cũng đă chứng minh điều đó. Về
khoa học, chúng ta không thể tiến bộ nếu chúng ta cứ tiếp tục dậm chân
tại chỗ; về nghệ thuật hay đạo học cũng vậy. Hăy chịu khó đọc lại cuộc
đời của Đức Phật, chúng ta sẽ thấy đúng là một hành tŕnh Gate gate
pāragate pārasaṃgate bodhi svāhā. Cuộc đời ngài là một hành tŕnh luôn
luôn đi tới và bỏ lại sau lưng mọi thứ. Trong mười hồng danh của Chư
Phật có chữ ‘Thiện Thệ’ từ tiếng Phạn là Sugato nghĩa là người một đi
không trở lại. Tiếng Hán, “Thệ” nghĩa là ‘thề’ (誓) thuộc bộ Ngôn, và
‘thệ’ (逝) (thuộc bộ Thủy) là đi luôn không trở lại. Trong cổ văn VN có
một câu: “Cầu thệ thủy ngồi trơ cổ độ. Quán thu phong đứng rũ tà huy”,
‘thệ thủy’ là ḍng nước trôi đi không trở lại. Trong Luận Ngữ, một buổi
chiều tối, Khổng Tử đứng nh́n con sông chảy mà nói “Thệ như tư phù bất
xả trú dạ”, chuyện đời như con nước, trôi đi măi mà không có quay về,
trôi ngày đêm không ngừng nghỉ, không quay lui.
Ngài là người của bộ tộc Sakya, 16 tuổi lấy vợ, nàng
Yasodhara cũng 16, hai người sanh cùng ngày cùng tháng cùng năm. Ngài
Ānanda cũng sinh cùng ngày cùng tháng cùng năm với Đức Phật. Sanh ra,
thành đạo, Niết bàn đều ở ngoài trời không có mái che. Đó là thông lệ
của chư Phật ba đời, không có mái che nghĩa là không có ǵ ngăn ngại
nhân cách vĩ đại đó, và con người đó nằm ngoài mái che của cuộc đời; con
người này nằm ngoài những chấp hữu, chấp vô, thường, đoạn, khổ hạnh lợi
dưỡng. Đời ngài là cuộc hành tŕnh buông bỏ, ngày hôm nay đẹp hơn ngày
hôm qua và ngày mai đẹp hơn ngày hôm nay. Cuộc đời Bồ tát Tất Đạt luôn
luôn là đi tới, theo sử liệu Nam truyền, ngài lấy vợ năm 16 tuổi, 13 năm
sau 29 tuổi đi xuất gia, trong sáu năm. Năm 35 tuổi ngài thành Phật và
ngài trụ thế 45 năm sau đó để hoằng pháp độ sinh. Tổng cộng là 80 năm
cuộc đời luôn luôn đi tới, không quay lui. Từ giă tuổi ấu thơ để đi vào
tuổi lớn, có gia đ́nh, nhàm chán cuộc đời, bỏ hết cung vàng điện ngọc đi
xuất gia. Trong kinh nói ngài chỉ bỏ một ít thời gian đă đắc chứng toàn
bộ các tầng thiền định. Nếu là ḿnh th́ ḿnh sẽ ch́m sâu gắm chặt trong
đó, Ngài khác ḿnh một điều, ngài luôn luôn phát hiện ra rằng, c̣n có
cái tố thơn. Trong đời sống cũng như trong cuộc tu, đừng bao giờ hướng
tới the best (tốt nhất) mà phải hướng tới better (tốt hơn). Khi sống với
chữ ‘the best’ th́ rất nguy hiểm, bởi sẽ có một ngày ḿnh dừng chân với
thành tựu không đáng ǵ v́ tưởng nó là the best, c̣n khi sống bằng chữ
better th́ suốt đời ḿnh không bao giờ dừng lại.
(Pháp Vũ, 12-1-2019)
Nhị Tường ghi