HIỂU CÁI TA
Trong các
triết lý cổ xưa và hiện đại đều công nhận có cái Ta. Trong Phật giáo, vô
ngã là giáo lý quan trọng bác bỏ cái Ta. Tuy nhiên giáo lý vô ngã phải
được tu tập đến bậc Thánh dự lưu mới thực sự hiểu được. Khi giảng chung
cho mọi người, Đức Phật dùng ngôn ngữ tục đế để nói về cái Ta của người
này, người kia. Như câu:
Tâm ta đi
cùng khắp,
Tất cả
mọi phương trời,
Cũng
không tìm thấy được,
Ai thân
hơn tự ngã.
Tự ngã
đối mọi người,
Quá thân
ái như vậy.
Vậy ai
yêu tự ngã,
Chớ hại
tự ngã người.
(Tương
ưng 1, 75, HT. Thích Minh Châu dịch)
Chính Đức
Phật cũng dùng đại từ nhân xưng Ahaṃ (tôi) với mọi người. Điều quan
trọng là Đức Phật hiểu về cái Ta chỉ là ngôn từ tục đế, không có hiểu
sai khi xưng hô như vậy. Trái lại người không có học và hành Pháp, hoàn
toàn tin có cái Ta và làm mọi thứ vì cái Ta. Những người không hiểu cái
Ta sẽ đề cao cái Ta của họ và sống ích kỷ, sẵn sàng hại người khác để
cái Ta được hài lòng. Khi đề cao cái Ta thái quá sẽ sinh ra bệnh ái kỷ.
Lúc đó không tội ác nào mà không dám làm và mọi người sẽ khổ vì gần kẻ
ái kỷ.
Sự chấp
có Ta như lái xe trong sương mù dầy đặc và vô lượng kiếp luân hồi phàm
phu vẫn đi theo màn sương mù này. Khi có Dhammacakkhu (mắt Pháp, mắt
chân lý) thì sương mù phía trước tan ra, đủ để lái xe an toàn. Theo kinh
Chuyển Pháp luân, người đầu tiên có Pháp nhãn là Koṇḍañña (Kiều Trần Như)
khi vừa chứng quả dự lưu. Đến giai đoạn này, vị thánh dự lưu hiểu cái Ta
là gì? Đối với vị này phía xa vẫn còn sương mù bao phủ nhưng không còn
nguy hiểm như trước đây vì nhờ có Pháp nhãn soi đường.
Cuộc đời
vinh quang do sống không đề cao cái Ta. Cuộc đời tủi nhục do không biết
đặt cái Ta của mình sang bên. Nếu muốn chứng ngộ pháp vô ngã phải chuyển
cái nhìn từ tục đế sang chân đế. Điều đó không phải ai cũng làm được.
Cách dễ làm hơn là sống cuộc đời vị tha, làm điều tốt cho mọi người.
Người vị tha sẽ ít đề cao cái Ta, sẽ đem lại an lành cho mọi người. Dù
chưa hiểu giáo lý vô ngã cũng đang thực hành hạnh vô ngã và là thiện
duyên để hiểu và giác ngộ Pháp vô ngã.
TK Giác Lộc
