T́nh Sử Mỵ Châu
Toại
Khanh
Tôi lớn lên trong làn hương Phật tự. Mấy chục năm dài những
tưởng chỉ có một phương trời Cổ Ấn trong ḷng, nhưng h́nh như không phải chỉ
có vậy. Tự chỗ sâu kín nhất của một trái tim đầy ắp phàm t́nh, thực ra vẫn
c̣n đó một góc riêng thật độc lập cho cái gọi là t́nh quê.
Ḍng sử Việt đúng là có những bến bờ thơ mộng mà ở tuổi này
cứ nhắc đến th́ tôi vẫn cứ thấy xao xuyến. Dù có thể đó chỉ là một thứ huyền
sử truyền kỳ, nhưng tôi yêu th́ cứ yêu. V́ đó là chỗ về của một thứ t́nh
trần. Ở đó có câu chuyện về một nàng công chúa Tiên Dung ngẫu nhiên t́m thấy
kẻ t́nh chung trên một bờ cát ven sông, rồi chuyện về hai người sau đó đă
trở thành một gợi ư lớn cho dân ḿnh về một hướng đời không quẩn quanh trong
ṿng cơm áo. Lại có câu chuyện về một chàng Trương Chi yêu không phải chỗ,
để kết cuộc c̣n buồn hơn cả chuyện người Tiêu Lang bên Tàu. Rồi th́ huyền
thoại về nguồn gốc Việt với mối lương duyên của một Âu Cơ từ núi với một Lạc
Long Quân từ biển để rồi mở đầu cho một định mệnh khốc liệt của con cháu đời
sau phải v́ vận nước hắt hiu mà ra biển t́m cha hay lên rừng t́m mẹ, thực
hiện một “cuộc bỏ phiếu bằng chân” chưa từng có trong mấy ngh́n năm Việt sử.
Và thật lạ lùng, với riêng tôi, nổi bật trong những giai thoại truyền kỳ đó
lại là câu chuyện về một Mỵ Châu nạn nhân đầu tiên của một chuyện t́nh phản
gián trên xứ Việt. Câu chuyện về Mỵ Châu đă kết thúc bằng câu nói của thần
Kim Quy với phụ vương của nàng: Giặc chính là kẻ ngồi sau lưng bệ hạ!
Ư nghĩa sâu thẳm của câu nói này đă buộc tôi phải nh́n kỹ lại
khả năng minh triết của người Việt xưa. Giữa bao câu chuyện quẩn quanh những
t́nh yêu trai gái dung tục rồi ân oán t́nh thù cùng vô số tiên với bụt nhan
nhản đây kia trong khắp những truyền thuyết dân gian, th́ theo tôi đây mới
chính là một trong vài chỗ độc đáo nhất của cái gọi là văn hiến ngh́n năm
của dân Việt. Câu nói đó hoàn toàn có thể là một khẩu quyết không những cho
hành giả Phật giáo, những tướng lănh ngoài trận mạc, doanh nhân trên thương
trường, chính khách trên chính trường, mà c̣n là bất cứ ai đang góp mặt trên
trái đất này. Bởi vấn đề lớn nhất của mỗi người chúng ta thường chẳng phải ở
đâu xa, nó có thể là chung quanh hay thậm chí ngay trong ḷng ḿnh. Tôi nhớ
một danh nhân người Mỹ nào đó cũng đă nói một câu có ư nghĩa tương tự: Những
vấn đề ở phía trước ta và sau lưng ta xem ra chẳng thấm tháp ǵ so với những
vấn đề bên trong ta!
Cái bi kịch lớn nhất của giai thoại Mỵ Châu, theo tôi, chỉ là
một chữ Vô Tri của người trong cuộc. Chữ đó có thể hiểu là sự thơ ngây, nhẹ
dạ, chủ quan, của hai nhân vật chính trong truyện là An Dương Vương và công
chúa Mỵ Châu. Kẻ tin con, tin rể và người tin chồng. Câu chuyện về họ đă gợi
nhớ cho tôi một bài học giáo lư cổ điển: H́nh như nỗi đau nào cũng khởi đi
từ bóng tối của nhận thức!
Rơ ràng, thiên hạ yêu được nhau không phải v́ hiểu nhau mà là
v́ hiểu lầm về nhau và không thấy rơ nhau. Cứ chăm bẳm ngó nhau bằng một cái
nh́n tinh tường sắc sảo th́ có lẽ hôn nhau c̣n khó, nói ǵ là cưu mang gồng
gánh nhau một đời. Thậm chí, trễ hơn một chút, lúc đă lấy nhau rồi, chỉ cần
biết rơ người kia nghĩ ǵ về ḿnh hay ai đó ngoài ra ḿnh th́ tôi e không
một cuộc hôn nhân nhân nào c̣n có thể tiếp tục. Cũng may, chẳng ai biết ǵ
ráo, thế là cứ dối nhau mà sống, cứ dại khờ mà tin yêu nhau, chịu cực gánh
nhau suốt mấy chục năm trời hiu hắt.
Nhiều lúc tôi cứ ngẫm nghĩ một ḿnh những chuyện không đâu
rồi cười với riêng ḿnh như một gă điên. Trời ạ, nếu biết từng người thiên
hạ đă nghĩ sao về ḿnh có lẽ tôi không sống nổi. Nếu có thể biết trước nơi
chốn và thời gian ḿnh sẽ chết, thiên hạ chắc chắn sẽ thay đổi rất nhiều.
Nếu trong từng phút có thể nh́n rơ triệu lần những da và tóc của ai đó được
cấu tạo như thế nào có lẽ chẳng c̣n ai có thể vẽ tranh hay làm thơ ca ngợi
ái t́nh. Nhiều và nhiều lắm những chuyện mà chúng ta không biết và không
nh́n thấy. Dĩ nhiên tôi không bảo những trường hợp trên đây là Vô Minh. Tôi
chỉ muốn qua đó nhắc lại ư tưởng rằng chẳng biết ǵ th́ dễ sống hơn, nhưng
sống không hiểu biết th́ cũng dễ chết hơn!
Tôi nhớ từng nói ở đâu đó rằng hành tŕnh làm người hay cả
cuộc đi từ phàm sang thánh luôn đ̣i hỏi nhiều cái biết khác nhau. Cái biết
đầu tiên để mà t́m ra cái thương hay ghét. Biết thêm chút nữa th́ ǵ cũng
buông. Khổ thay, thiên hạ thường dừng lại ngay sau cái biết đầu tiên nên
không thể đi xa hơn, rồi cứ vậy mà luẩn quẩn một ṿng tṛn nhỏ xíu nhưng dai
dẳng và dằng dặc suốt bao đời.
Trong giáo lư Duyên Khởi của Phật giáo, cuộc luân hồi của vạn
loại chúng sinh là một ṿng tṛn khép kín, không có chỗ bắt đầu hay kết thúc.
Từ đó, bất cứ mắt xích nào trong 12 Duyên Khởi cũng có thể là chỗ bắt đầu.
Vô Minh hay Xúc, Thọ, Ái,… đều được cả. Đức Phật luôn tùy duyên mà thuyết
pháp. Nhưng có thể nói rằng cách chọn Vô Minh làm mắt xích đầu tiên để nói
về ḍng sinh tử vẫn là h́nh thức phổ biến, nổi tiếng, được nhớ đến nhiều
nhất. Lư do ư? Chỉ v́ như đă nói, cái mơ hồ trong nhận thức rơ ràng là một
tâm điểm quan trọng trong bất kỳ sự t́nh rối rắm nào trong đời. Trong giáo
lư nguyên thủy, tất cả phàm phu cứ mang cái chủng tử dại khờ ngộ nhận làm
hành trang đi khắp muôn cơi. Nỗi dại khờ đó cứ như con rắn trong Thánh Kinh
đă xui Adam và Eva ăn trái cấm. Tôi thờ Phật nên dĩ nhiên chẳng tin chuyện
đó, nhưng rất lấy làm thú vị khi biết thêm rằng con rắn kia trong Thánh Kinh
là một biểu tượng của cái gọi là trí khôn. Nó khôn nhưng xúi người khác làm
bậy. Vô Minh trong Phật giáo h́nh như cũng vậy. Đó là cái khả năng bươn chải,
quơ quào của chúng sinh như là một phản ứng tất nhiên trước những niềm đau
nỗi khổ. Khi khổ quá, loài nào cũng tận lực bật dậy để t́m lối thoát. Nhưng
trước sau chỉ là những lối thoát tạm bợ: Hoặc gây tạo ác nghiệp để đi vào ác
đạo, hoặc tu nhân tích đức để sống hưởng thụ hạnh phúc nhân thiên, hay có
khá hơn một tí là ly dục tu thiền để về Phạm cung sống lăng quên đời. Măn
thọ về trần th́ đâu lại vào đó. Những lối thoát đó đều do Vô minh bày vẽ cả.
Chung quy, trầm luân là một cuộc đi ngh́n trùng của những lần
dại khờ lầm lỡ. Chỉ trong thơ ngây người ta mới có thể yêu lấy kẻ thù, ôm ấp
cái hại ḿnh và quay lưng với chính bản thân. Như Mỵ Châu đă cả tin người
t́nh Trọng Thủy, như An Dương Vương đă trao hết niềm tin cho chàng rể quư
phương ngoài. Lại cũng mượn ư kinh mà nói, ai trong chúng ta cũng nuôi hàng
tá kẻ thù trong nhà. Ai trong chúng ta lại chẳng là người nuôi ong tay áo.
Đó chính là những mầm loạn ngay trong ḷng ḿnh. Ai người học Phật lại không
biết đến một ông vua tên A-xà-thế thời đức Phật. Cái tên A-xà-thế là chữ
phiên âm từ chữ Ajātasattu hay Ajātasatru, Hán dịch là Vị Sanh Oán, kẻ thù
chưa chào đời. Cũng gần tương tự như tích chàng Oedipe trong truyện cổ Hi-Lạp,
nhà vua Bimbisāra được dự báo là sẽ chết dưới tay đứa con trai c̣n đang nằm
trong bụng hoàng hậu, nhưng chính cái phụ tử thâm t́nh đă buộc ông làm ngơ
mọi sự để rồi về sau bị con ḿnh tống ngục và hành hạ đến chết. Vua đặt cho
hoàng tử cái tên gọi Ajātasattu kia để nhắc con về cái thâm t́nh phụ tử, mà
cũng là chút kỷ niệm về lời tiên tri thảm khốc mà ông thiệt bụng chẳng muốn
tin, nhưng xót xa thay, nó linh như sấm. Ngẫm lại mà xem, ai trong chúng ta
lại chẳng có ít nhất một đứa con Vị Sanh Oán trong ḷng ḿnh chứ. Ở đây, nó
chính là nỗi thơ ngây chết người trước những hoàn cảnh lẽ ra rất cần đến một
khả năng trưởng thành. Thế là từng người, từng tập thể, từng xứ sở đă dắt
nhau về huyệt mộ khi mà nhân gian cứ sống trong bóng tối của ngộ nhận và
manh động.
Tới đây tôi chợt nhớ một lần tṛ chuyện với ai đó về ư nghĩa
của hạnh phúc trong tinh thần Phật giáo. Khi được hỏi có sự khác biệt nào
giữa sự hạnh phúc của người tu hành và một người thế tục, tôi nhớ đă trả lời
rằng hạnh phúc thế gian luôn đ̣i hỏi một tá những thứ điên cuồng, mờ ám,
mông muội th́ mới có được. Tất thảy những hạnh phúc trên bàn ăn đến pḥng
ngủ đều thế cả. Tỉnh táo quá, công khai quá, sáng suốt, b́nh tĩnh quá th́
khó có nổi một niềm vui thế tục nào. Ngược lại, hạnh phúc hay sự an lạc của
người tu tập luôn cần đến sự sáng suốt, tỉnh táo, b́nh tĩnh, quang minh lỗi
lạc. Những yếu tố này càng nhiều th́ sự an lạc càng lớn. V́ chân hạnh phúc
không thể song hành với vô minh. Và như ai cũng thấy, hành động trong bóng
tối th́ rất khó kiểm soát được hậu quả, dù nó có ngọt ngào đến mấy.
Hôm nay ai sang Quảng Châu bên Tàu cũng có thể đến viếng mộ
Triệu Đà người đă tạo ra một trong những chuyện t́nh đau ḷng mà cũng ly kỳ
nhất trên thế giới. Nhưng gẫm kỹ lại th́ cần ǵ phải đặt chân đến đó khi mà
có ai quanh ta lại chẳng là một Mỵ Châu. Nghĩa là Trọng Thủy, Triệu Đà cũng
quẩn quanh đâu đó mà thôi. Dù chuyện đau ḷng nào trên đời cũng khởi đi từ
những nhầm lẫn, nhưng theo tôi, cái thê thảm và cay đắng nhất vẫn là thứ vô
minh tự nguyện. Chết kiểu đó có ră hết h́nh hài th́ cặp mắt chưa chắc đă
chịu nhắm cho. Lúc ấy ai c̣n hơi sức đâu mà hét lớn hai câu thơ của Cao Bá
Quát ở pháp trường ngày đó!
