Phật giáo Nguyên thủy có tám muôn bốn ngàn pháp môn. Cộng
cả chánh tạng lẫn chú sớ th́ đúng là một khu rừng lớn. Nếu chỉ cần ghé
mắt đọc qua một lượt cũng mất không dưới mười năm. Giáo sử ghi rằng, vào
thế kỷ mười Phật lịch, một trưởng lăo người Nam Ấn là ngài Buddhaghosa
đă ra đảo Tích Lan dịch kinh rồi viết một bộ luận thư – mà theo giới học
Phật th́ có thể tạm cho thu tóm được nội dung đại lược của Phật ngôn
nguyên thủy.
Càng về sau, lời Phật càng được biết qua nhiều h́nh thức
hơn: Từ các sách biên khảo, chú giải, đến những lời thơ, ca từ, rồi th́
các công tŕnh điêu khắc, hội họa…Thậm chí một ḍng chữ thư pháp treo ở
thư pḥng hay viết trên đèn giấy, chạm trên cột nhà hay khắc trên vách
núi. Mọi chất liệu, mọi hoàn cảnh đều là những mặt nước phản chiếu ánh
sáng Phật pháp.
Tôi có biết một người đă dùng đến h́nh ảnh một vũng nước
đêm trăng để mô tả một người tu Phật. Theo đó, một người học Phật là chỗ
phản chiếu của chánh pháp. Người đi đêm biết được ánh trăng c̣n nhờ nh́n
vào chỗ có nước. Người muốn hiểu Phật có thể ít nhiều nh́n vào những
người tu Phật. Dĩ nhiên nước càng nhiều, càng sạch th́ khả năng phản
chiếu sẽ nhiều hơn. Nước càng ít, hoặc càng dơ bẩn th́ sức phản chiếu sẽ
yếu đi. Cũng như không phải ai tự nhận là con Phật cũng có thể phản
chiếu được h́nh ảnh của đức Phật.
Đêm khuya. Giường kê sát cửa sổ, gió cứ len vào khe hở,
lạnh buốt, không ngủ nổi. Tôi bước ra pḥng ngoài, vặn TV cho nhà bớt
quạnh. Đôi lúc vắng vẻ quá cũng là một sự nặng nề. Trên TV đang chiếu
phim. Một lời thoại lọt vào tai, nghe ngộ nghĩnh, tôi tắt máy và đi tới
đi lui. Tôi bỗng nhiên muốn bẻ đôi câu nói đó, v́ phải như vậy mới đă!
YOU HAVE TO (hăy nên, cần phải). Một nửa của câu thoại
trên là như vậy đó. Tôi bỗng thấy không một không gian nào trong đời c̣n
có thể mênh mông hơn một câu nói dở dang. Nó mênh mông v́ sẵn sàng cho
mọi điền khuyết. Tôi chợt nghiệm ra một chuyện, dĩ nhiên chỉ là trong
cảm nhận của riêng tôi, rằng toàn bộ tám muôn bốn ngàn pháp môn trong
những lời Phật c̣n truyền lại h́nh như chỉ gói gọn trong một nửa câu nói
ngắn ngủi đó. Đúng vậy, tôi muốn nói là YOU HAVE TO.
Độc giả cho rằng tôi điên? Xin thưa, toàn bộ lời Phật
dường như chỉ nói đến hai chuyện NÊN LÀM và KHÔNG NÊN LÀM. Trong cả ba
tạng đều nói đến hai chuyện đó. Và bài kệ trứ danh Không làm điều ác,
Thực hiện điều lành, Ǵn tâm trong sạch…, hoàn toàn có thể dịch bằng
ba lần YOU HAVE TO!
Trọn đời tu hành và suốt cuộc tử sinh vạn kiếp về sau,
ngày nào chưa thành tựu chánh trí giác ngộ, th́ toàn bộ công phu tu
dưỡng của một người có thể chỉ là những khẩu quyết bắt đầu bằng ba chữ
đó. Đó là một lời khuyên, một đề nghị, một mệnh lệnh, một gợi ư. Và c̣n
tử sinh th́ ai cũng phải biết tuân thủ một số mệnh lệnh, nói gọn một
chút là những nguyên tắc. Anh có nổi loạn, có thèm tự do đến mấy cũng
phải chấp nhận một số nguyên tắc. Nói một cách rốt ráo, đó chính là một
mô tả sâu thẳm nhất về sự Bất Toàn của đời sống. Tôi vừa thưa ở trên,
câu nói dở dang kia là một đạo tràng bát ngát. Ta có thể ghép vào sau đó
bằng vô số những động từ cần thiết: You have to relax (hăy thư giăn),
forgive (tha thứ), forget (lăng quên), fight for (giành lấy), destroy
(phá hủy), eliminate (loại trừ)…
Rồi th́ cũng xin nghe nốt một nửa câu nói c̣n lại chứ? Dĩ
nhiên rồi. Sở dĩ tôi phải chừa lại một nửa ấy để nói ở cuối bài v́ nói
ra là hết chuyện, là không c̣n ǵ để nói nữa. Theo Phật giáo Nguyên
thủy, người xứng đáng nói ra một nửa ấy phải là một người đă giải thoát
phiền năo. Bởi trọn vẹn câu nói kia là YOU HAVE TO DO NOTHING (Anh chẳng
cần phải làm ǵ ráo). Chỉ tiếc đây là một bài viết bằng tiếng Việt, cái
uyên áo cần có đă bị mất đi phần nào khi phải chuyển ngữ kiểu này.
Đúng vậy. Theo giáo lư Nam truyền, chỉ có vị La-hán là có
thể DO NOTHING. Nghĩa là...Xin cùng im lặng để nghe tiếng hạc ngang
trời!
Đêm mùa đông của tôi bỗng đẹp, bỗng thơ chẳng kém cái đêm
Tô Thức viết ra bài Xích Bích Phú thủa nào…!
