Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
Abhidhammapiṭake
Sammohavinodanī nāma
5. Indriyavibhaṅgo
1. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
219. Idāni tadanantare
indriyavibhaṅge bāvīsatīti
gaṇanaparicchedo. Indriyānīti
paricchinnadhammanidassanaṃ. Idāni tāni sarūpato dassento cakkhundriyantiādimāha.
Tattha cakkhudvāre indaṭṭhaṃ kāretīti cakkhundriyaṃ.
Sotaghānajivhākāyadvāre indaṭṭhaṃ kāretīti kāyindriyaṃ.
Vijānanalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti manindriyaṃ.
Itthibhāve indaṭṭhaṃ kāretīti itthindriyaṃ.
Purisabhāve indaṭṭhaṃ kāretīti purisindriyaṃ.
Anupālanalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti jīvitindriyaṃ.
Sukhalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti sukhindriyaṃ.
Dukkhasomanassa domanassa upekkhālakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti upekkhindriyaṃ.
Adhimokkhalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti saddhindriyaṃ.
Paggahalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti vīriyindriyaṃ.
Upaṭṭhānalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti satindriyaṃ.
Avikkhepalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti samādhindriyaṃ.
Dassanalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti paññindriyaṃ.
Anaññātaññassāmīti pavatte jānanalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti anaññātaññassāmītindriyaṃ.
Ñātānaṃyeva dhammānaṃ puna ājānane indaṭṭhaṃ kāretīti aññindriyaṃ.
Aññātāvībhāve indaṭṭhaṃ kāretīti aññātāvindriyaṃ.
Idha suttantabhājanīyaṃ nāma na gahitaṃ. Kasmā? Suttante imāya
paṭipāṭiyā bāvīsatiyā indriyānaṃ anāgatattā. Suttantasmiñhi katthaci dve
indriyāni kathitāni, katthaci tīṇi, katthaci pañca. Evaṃ pana nirantaraṃ
dvāvīsati āgatāni nāma natthi. Ayaṃ tāvettha aṭṭhakathānayo. Ayaṃ pana
aparo nayo – etesu hi
Atthato lakkhaṇādīhi,
kamato ca vijāniyā;
Bhedābhedā tathā kiccā, bhūmito ca vinicchayaṃ.
Tattha cakkhādīnaṃ
tāva ‘‘cakkhatīti cakkhū’’tiādinā nayena attho pakāsito.
Pacchimesu pana tīsu paṭhamaṃ ‘pubbabhāge anaññātaṃ amataṃ padaṃ
catusaccadhammaṃ vā jānissāmī’ti evaṃ paṭipannassa uppajjanato
indriyaṭṭhasambhavato ca anaññātaññassāmītindriyanti vuttaṃ. Dutiyaṃ
ājānanato ca indriyaṭṭhasambhavato ca aññindriyaṃ. Tatiyaṃ aññātāvino
catūsu saccesu niṭṭhitañāṇakiccassa khīṇāsavasseva
uppajjanato indriyaṭṭhasambhavato ca aññātāvindriyaṃ.
Ko panesa indriyaṭṭho nāmāti? Indaliṅgaṭṭho indriyaṭṭho, indadesitaṭṭho
indriyaṭṭho, indadiṭṭhaṭṭho indriyaṭṭho, indasiṭṭhaṭṭho indriyaṭṭho,
indajuṭṭhaṭṭho indriyaṭṭho. So sabbopi idha yathāyogaṃ yujjati. Bhagavā
hi sammāsambuddho paramissariyabhāvato indo. Kusalākusalañca kammaṃ
kammesu kassaci issariyābhāvato. Tenevettha kammasañjanitāni indriyāni
kusalākusalakammaṃ ulliṅgenti. Tena ca siṭṭhānīti indaliṅgaṭṭhena
indasiṭṭhaṭṭhena ca indriyāni. Sabbāneva panetāni bhagavatā yathābhūtato
pakāsitāni ca abhisambuddhāni cāti indadesitaṭṭhena indadiṭṭhaṭṭhena ca
indriyāni. Teneva bhagavatā munindena kānici gocarāsevanāya, kānici
bhāvanāsevanāya sevitānīti indajuṭṭhaṭṭhenapi indriyāni. Apica
ādhipaccasaṅkhātena issariyaṭṭhenāpi etāni indriyāni.
Cakkhuviññāṇādippavattiyañhi cakkhādīnaṃ siddhamādhipaccaṃ; tasmiṃ
tikkhe tikkhattā mande ca mandattāti. Ayaṃ tāvettha ‘atthato’ vinicchayo.
‘Lakkhaṇādīhī’ti lakkhaṇarasapaccupaṭṭhānapadaṭṭhānehipi
cakkhādīnaṃ vinicchayaṃ vijāniyāti attho. Tāni nesaṃ lakkhaṇādīni heṭṭhā
vuttanayāneva. Paññindriyādīni hi cattāri atthato amohoyeva. Sesāni
tattha sarūpenevāgatāni.
‘Kamato’ti ayampi desanākkamova. Tattha ajjhattadhammaṃ pariññāya
ariyabhūmipaṭilābho hotīti attabhāvapariyāpannāni cakkhundriyādīni
paṭhamaṃ desitāni. So panattabhāvo yaṃ dhammaṃ upādāya itthīti vā
purisoti vā
saṅkhaṃ gacchati, ayaṃ soti nidassanatthaṃ tato itthindriyaṃ
purisindriyañca .
So duvidhopi jīvitindriyapaṭibaddhavuttīti ñāpanatthaṃ tato
jīvitindriyaṃ. Yāva tassa pavatti tāva etesaṃ vedayitānaṃ anivatti. Yaṃ
kiñci vedayitaṃ sabbaṃ taṃ sukhadukkhanti ñāpanatthaṃ tato
sukhindriyādīni. Taṃnirodhatthaṃ pana ete dhammā bhāvetabbāti
paṭipattidassanatthaṃ tato saddhādīni. Imāya paṭipattiyā esa dhammo
paṭhamaṃ attani pātubhavatīti paṭipattiyā amoghabhāvadassanatthaṃ tato
anaññātaññassāmītindriyaṃ. Tasseva phalattā tato anantaraṃ bhāvetabbattā
ca tato aññindriyaṃ. Ito paraṃ bhāvanāya imassa adhigamo, adhigate ca
panimasmiṃ natthi kiñci uttari karaṇīyanti
ñāpanatthaṃ ante paramassāsabhūtaṃ aññātāvindriyaṃ desitanti ayamettha
kamo.
‘Bhedābhedā’ti jīvitindriyasseva cettha bhedo. Tañhi
rūpajīvitindriyaṃ arūpajīvitindriyanti duvidhaṃ hoti. Sesānaṃ abhedoti
evamettha bhedābhedato vinicchayaṃ vijāniyā.
‘Kiccā’ti kiṃ indriyānaṃ kiccanti ce? Cakkhundriyassa tāva
‘‘cakkhāyatanaṃ cakkhuviññāṇadhātuyā taṃsampayuttakānañca dhammānaṃ
indriyapaccayena paccayo’’ti vacanato yaṃ taṃ indriyapaccayabhāvena
sādhetabbaṃ attano tikkhamandādibhāvena cakkhuviññāṇādidhammānaṃ
tikkhamandādisaṅkhātaṃ attākārānuvattāpanaṃ idaṃ ‘kiccaṃ’. Evaṃ
sotaghānajivhākāyānaṃ. Manindriyassa pana sahajātadhammānaṃ attano
vasavattāpanaṃ, jīvitindriyassa sahajātadhammānupālanaṃ,
itthindriyapurisindriyānaṃ itthipurisanimittakuttākappākārānuvidhānaṃ,
sukhadukkhasomanassadomanassindriyānaṃ sahajātadhamme abhibhavitvā
yathāsakaṃ oḷārikākārānupāpanaṃ, upekkhindriyassa
santapaṇītamajjhattākārānupāpanaṃ, saddhādīnaṃ paṭipakkhābhibhavanaṃ
sampayuttadhammānañca pasannākārādibhāvasampāpanaṃ,
anaññātaññassāmītindriyassa saṃyojanattayappahānañceva
sampayuttakānañca tappahānābhimukhabhāvakaraṇaṃ,
aññindriyassa kāmarāgabyāpādāditanukaraṇapahānañceva sahajātānañca
attano vasānuvattāpanaṃ, aññātāvindriyassa sabbakiccesu
ussukkappahānañceva amatābhimukhabhāvapaccayatā ca sampayuttānanti
evamettha kiccato vinicchayaṃ vijāniyā.
‘Bhūmito’ti
cakkhusotaghānajivhākāyaitthipurisasukhadukkhadomanassindriyāni cettha
kāmāvacarāneva .
Manindriyajīvitindriyaupekkhindriyāni,
saddhāvīriyasatisamādhipaññindriyāni ca catubhūmipariyāpannāni.
Somanassindriyaṃ kāmāvacara-rūpāvacara-lokuttaravasena
bhūmittayapariyāpannaṃ. Avasāne tīṇi lokuttarānevāti evaṃ bhūmito
vinicchayaṃ vijāniyā. Evañhi vijānanto –
Saṃvegabahulo bhikkhu, ṭhito indriyasaṃvare;
Indriyāni pariññāya, dukkhassantaṃ nigacchatīti.
220. Niddesavāre ‘‘yaṃ
cakkhu catunnaṃ mahābhūtāna’’ntiādi sabbaṃ dhammasaṅgaṇiyaṃ padabhājane
(dha. sa. aṭṭha. 595 ādayo) vuttanayeneva veditabbaṃ.
Vīriyindriyasamādhindriyaniddesādīsu ca sammāvāyāmo micchāvāyāmo
sammāsamādhi micchāsamādhītiādīni na vuttāni. Kasmā? Sabbasaṅgāhakattā.
Sabbasaṅgāhakāni hi idha indriyāni kathitāni. Evaṃ santepettha dasa
indriyāni lokiyāni kāmāvacarāneva, tīṇi lokuttarāni, nava
lokiyalokuttaramissakānīti.
Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā.
2. Pañhāpucchakavaṇṇanā
221. Pañhāpucchake
sabbesampi indriyānaṃ kusalādivibhāgo pāḷinayānusāreneva veditabbo.
223. Ārammaṇattikesu
pana sattindriyā anārammaṇāti
cakkhusotaghānajivhākāyaitthipurisindriyāni sandhāya vuttaṃ.
Jīvitindriyaṃ pana arūpamissakattā idha anābhaṭṭhaṃ. Dvindriyāti
dve indriyā; sukhadukkhadvayaṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Tañhi
ekantaparittārammaṇaṃ. Domanassindriyaṃ
siyā parittārammaṇaṃ, siyā mahaggatārammaṇanti kāmāvacaradhamme
ārabbha pavattikāle parittārammaṇaṃ hoti ,
rūpāvacarārūpāvacare pana ārabbha pavattikāle mahaggatārammaṇaṃ,
paṇṇattiṃ ārabbha pavattikāle navattabbārammaṇaṃ. Navindriyā
siyā parittārammaṇāti
manindriyajīvitindriyasomanassindriyaupekkhindriyāni ceva
saddhādipañcakañca sandhāya idaṃ vuttaṃ. Jīvitindriyañhi rūpamissakattā
anārammaṇesu rūpadhammesu saṅgahitampi arūpakoṭṭhāsena siyāpakkhe
saṅgahitaṃ.
Cattāri indriyānīti sukhadukkhadomanassaaññātāvindriyāni. Tāni hi
maggārammaṇattike na bhajanti. Maggahetukanti
sahajātahetuṃ sandhāya vuttaṃ. Vīriyavīmaṃsājeṭṭhakakāle siyā
maggādhipati, chandacittajeṭṭhakakāle siyā navattabbā.
Dasindriyāsiyā
uppannā, siyā uppādinoti satta rūpindriyāni tīṇi ca vipākindriyāni
sandhāyetaṃ vuttaṃ. Dasindriyāni domanassena saddhiṃ heṭṭhā vuttāneva.
Tattha domanassindriyaṃ paṇṇattiṃ ārabbha pavattikāle
navattabbārammaṇaṃ, sesāni nibbānapaccavekkhaṇakālepi. Tīṇindriyāni
bahiddhārammaṇānīti tīṇi lokuttarindriyāni. Cattārīti
sukhadukkhasomanassadomanassāni. Tāni hi ajjhattadhammepi
bahiddhādhammepi ārabbha pavattanti. Aṭṭhindriyāti
manindriyajīvitindriyaupekkhindriyāni ceva saddhādipañcakañca. Tattha
ākiñcaññāyatanakāle navattabbārammaṇatā veditabbā.
Iti imasmimpi pañhāpucchake dasindriyāni kāmāvacarāni, tīṇi lokuttarāni,
nava lokiyalokuttaramissakāneva kathitānīti. Ayampi
abhidhammabhājanīyena saddhiṃ ekaparicchedova hoti. Ayaṃ pana
indriyavibhaṅgo dveparivaṭṭaṃ nīharitvā bhājetvā dassitoti.
Sammohavinodaniyā vibhaṅgaṭṭhakathāya
Indriyavibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
--------------------
00 |
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
8
|
9
|
10
11
|
12
|
13
|
14
|
15
|
16
|
17
|
18
≧✯◡✯≦
NGHIÊN CỨU PHẬT PHÁP