9. Iddhipādavibhaṅgo
1. Suttantabhājanīyavaṇṇanā
431. Idāni tadanantare
iddhipādavibhaṅge cattāroti
gaṇanaparicchedo. Iddhipādāti
ettha ijjhatīti iddhi, samijjhati nipphajjatīti attho. Ijjhanti vā etāya
sattā iddhā vuddhā ukkaṃsagatā hontītipi iddhi. Paṭhamenatthena iddhi
eva pādo iddhipādo, iddhikoṭṭhāsoti attho. Dutiyenatthena iddhiyā pādoti
iddhipādo; pādoti patiṭṭhā, adhigamupāyoti attho. Tena hi yasmā
uparūparivisesasaṅkhātaṃ iddhiṃ pajjanti pāpuṇanti, tasmā pādoti
vuccati. Evaṃ tāva ‘‘cattāro iddhipādā’’ti ettha attho veditabbo.
Idāni te bhājetvā dassetuṃ idha
bhikkhūtiādi āraddhaṃ. Tattha idha
bhikkhūti imasmiṃ sāsane bhikkhu. Chandasamādhipadhānasaṅkhārasamannāgatanti
ettha chandahetuko chandādhiko vā samādhi chandasamādhi.
Kattukamyatāchandaṃ adhipatiṃ karitvā paṭiladdhasamādhissetaṃ
adhivacanaṃ. Padhānabhūtā saṅkhārā padhānasaṅkhārā.
Catukiccasādhakassa sammappadhānavīriyassetaṃ adhivacanaṃ. Samannāgatanti
chandasamādhinā ca padhānasaṅkhārehi ca upetaṃ. Iddhipādanti
nipphattipariyāyena vā ijjhanakaṭṭhena ijjhanti etāya sattā iddhā vuddhā
ukkaṃsagatā hontīti iminā vā pariyāyena iddhīti saṅkhaṃ gatānaṃ
upacārajjhānādikusalacittasampayuttānaṃ chandasamādhipadhānasaṅkhārānaṃ
adhiṭṭhānaṭṭhena pādabhūtaṃ sesacittacetasikarāsinti attho. Yañhi parato
‘‘iddhipādoti tathābhūtassa vedanākkhandho…pe… viññāṇakkhandho’’ti
vuttaṃ, taṃ iminā atthena yujjati. Iminā nayena sesesupi attho
veditabbo. Yatheva hi chandaṃ adhipatiṃ karitvā paṭiladdhasamādhi chandasamādhīti vutto,
evaṃ vīriyaṃ…pe… cittaṃ. Vīmaṃsaṃ adhipatiṃ karitvā paṭiladdhasamādhi
vīmaṃsasamādhīti vuccati.
Idāni chandasamādhiādīni padāni bhājetvā dassetuṃ kathañca
bhikkhūtiādi āraddhaṃ. Tattha chandañce
bhikkhu adhipatiṃ karitvāti yadi bhikkhu chandaṃ adhipatiṃ chandaṃ
jeṭṭhakaṃ chandaṃ dhuraṃ chandaṃ pubbaṅgamaṃ katvā samādhiṃ paṭilabhati
nibbatteti, evaṃ nibbattito ayaṃ samādhi chandasamādhi nāma vuccatīti
attho. Vīriyañcetiādīsupi eseva
nayo. Ime vuccanti
padhānasaṅkhārāti ettāvatā chandiddhipādaṃ bhāvayamānassa bhikkhuno
padhānābhisaṅkhārasaṅkhātacatukiccasādhakaṃ vīriyaṃ kathitaṃ. Tadekajjhaṃ
abhisaññūhitvāti taṃ sabbaṃ ekato rāsiṃ katvāti attho. Saṅkhyaṃ
gacchatīti etaṃ vohāraṃ gacchatīti veditabbanti attho.
433. Idāni
‘‘chandasamādhipadhānasaṅkhāro’’ti etasmiṃ padasamūhe chandādidhamme
bhājetvā dassetuṃ tattha
katamo chandotiādi āraddhaṃ. Taṃ uttānatthameva.
Upeto
hotīti iddhipādasaṅkhāto dhammarāsi upeto hoti. Tesaṃ
dhammānanti tesaṃ sampayuttānaṃ chandādidhammānaṃ. Iddhi
samiddhītiādīni sabbāni nipphattivevacanāneva. Evaṃ santepi
ijjhanakaṭṭhena iddhi.
Sampuṇṇā iddhi samiddhi; upasaggena
vā padaṃ vaḍḍhitaṃ. Ijjhanākāro ijjhanā. Samijjhanāti
upasaggena padaṃ vaḍḍhitaṃ. Attano santāne pātubhāvavasena labhanaṃ lābho.
Parihīnānampi vīriyārambhavasena puna lābho paṭilābho; upasaggena
vā padaṃ vaḍḍhitaṃ. Pattīti
adhigamo. Aparihānavasena sammā pattīti sampatti.
Phusanāti paṭilābhaphusanā. Sacchikiriyāti paṭilābhasacchikiriyāva. Upasampadāti
paṭilābhaupasampadā evāti veditabbā.
Tayābhūtassāti tena ākārena bhūtassa; te chandādidhamme
paṭilabhitvā ṭhitassāti attho. Vedanākkhandhotiādīhi
chandādayo anto katvā cattāropi khandhā kathitā. Te
dhammeti te cattāro arūpakkhandhe; chandādayo vā tayo dhammetipi
vuttaṃ. Āsevatītiādīni
vuttatthāneva. Sesaiddhipādaniddesesupi imināva nayena attho veditabbo.
Ettāvatā kiṃ
kathitanti? Catunnaṃ bhikkhūnaṃ matthakappattaṃ kammaṭṭhānaṃ kathitaṃ.
Eko hi bhikkhu chandaṃ avassayati; kattukamyatākusaladhammacchandena
atthanipphattiyaṃ sati ‘ahaṃ lokuttaradhammaṃ nibbattessāmi, natthi
mayhaṃ etassa nibbattane bhāro’ti chandaṃ jeṭṭhakaṃ chandaṃ dhuraṃ
chandaṃ pubbaṅgamaṃ katvā lokuttaradhammaṃ nibbatteti. Eko vīriyaṃ
avassayati. Eko cittaṃ, eko paññaṃ avassayati. Paññāya atthanipphattiyaṃ
sati ‘ahaṃ lokuttaradhammaṃ nibbattessāmi ,
natthi mayhaṃ etassa nibbattane bhāro’ti paññaṃ jeṭṭhakaṃ paññaṃ dhuraṃ
paññaṃ pubbaṅgamaṃ katvā lokuttaradhammaṃ nibbatteti.
Kathaṃ? Yathā hi catūsu amaccaputtesu ṭhānantaraṃ
patthetvā vicarantesu eko upaṭṭhānaṃ avassayi, eko sūrabhāvaṃ, eko
jātiṃ, eko mantaṃ. Kathaṃ? Tesu hi paṭhamo ‘upaṭṭhāne appamādakāritāya
atthanipphattiyā sati labbhamānaṃ lacchāmetaṃ ṭhānantara’nti upaṭṭhānaṃ
avassayi. Dutiyo ‘upaṭṭhāne appamattopi ekacco saṅgāme paccupaṭṭhite
saṇṭhātuṃ na sakkoti; avassaṃ kho pana rañño paccanto kuppissati; tasmiṃ
kuppite rathadhure kammaṃ katvā rājānaṃ ārādhetvā āharāpessāmetaṃ
ṭhānantara’nti sūrabhāvaṃ avassayi. Tatiyo ‘sūrabhāvepi sati ekacco
hīnajātiko hoti; jātiṃ sodhetvā ṭhānantaraṃ dadantā mayhaṃ dassantī’ti
jātiṃ avassayi. Catuttho ‘jātimāpi eko amantanīyo hoti; mantena
kattabbakicce uppanne āharāpessāmetaṃ ṭhānantara’nti mantaṃ avassayi.
Te sabbepi attano attano avassayabalena ṭhānantarāni pāpuṇiṃsu.
Tattha upaṭṭhāne appamatto hutvā ṭhānantaraṃ patto viya chandaṃ avassāya
kattukamyatākusaladhammacchandena atthanibbattiyaṃ sati ‘ahaṃ
lokuttaradhammaṃ nibbattessāmi, natthi mayhaṃ etassa nibbattane bhāro’ti
chandaṃ jeṭṭhakaṃ chandaṃ dhuraṃ chandaṃ pubbaṅgamaṃ katvā
lokuttaradhammanibbattako daṭṭhabbo, raṭṭhapālatthero (ma. ni. 2.293
ādayo) viya. So hi āyasmā chandaṃ dhuraṃ katvā lokuttaradhammaṃ
nibbattesi. Sūrabhāvena rājānaṃ ārādhetvā ṭhānantaraṃ patto viya vīriyaṃ
jeṭṭhakaṃ vīriyaṃ dhuraṃ vīriyaṃ pubbaṅgamaṃ katvā
lokuttaradhammanibbattako daṭṭhabbo, soṇatthero (mahāva. 243) viya. So
hi āyasmā vīriyaṃ dhuraṃ katvā lokuttaradhammaṃ nibbattesi.
Jātisampattiyā ṭhānantaraṃ
patto viya cittaṃ jeṭṭhakaṃ cittaṃ dhuraṃ cittaṃ pubbaṅgamaṃ katvā
lokuttaradhammanibbattako daṭṭhabbo, sambhūtatthero viya. So hi āyasmā
cittaṃ dhuraṃ katvā lokuttaradhammaṃ nibbattesi. Mantaṃ avassāya
ṭhānantarappatto viya vīmaṃsaṃ jeṭṭhakaṃ vīmaṃsaṃ dhuraṃ vīmaṃsaṃ
pubbaṅgamaṃ katvā lokuttaradhammanibbattako
daṭṭhabbo, thero mogharājā viya. So hi āyasmā vīmaṃsaṃ dhuraṃ katvā
lokuttaradhammaṃ nibbattesi.
Ettha ca tayo chandasamādhipadhānasaṅkhārasaṅkhātā dhammā iddhīpi honti
iddhipādāpi. Sesā pana sampayuttakā cattāro khandhā iddhipādāyeva.
Vīriyacittavīmaṃsasamādhipadhānasaṅkhārasaṅkhātāpi tayo dhammā iddhīpi
honti iddhipādāpi. Sesā pana sampayuttakā cattāro khandhā iddhipādāyeva.
Ayaṃ tāva abhedato kathā.
Bhedato pana ‘chando’ iddhi nāma. Chandadhurena
bhāvitā cattāro khandhā chandiddhipādo nāma. Samādhi padhānasaṅkhāroti
dve dhammā saṅkhārakkhandhavasena chandiddhipāde pavisanti; pāde
paviṭṭhātipi vattuṃ vaṭṭatiyeva. Tattheva ‘samādhi’ iddhi nāma.
Samādhidhurena bhāvitā cattāro khandhā samādhiddhipādo nāma. Chando padhānasaṅkhāroti
dve dhammā saṅkhārakkhandhavasena samādhiddhipāde pavisanti; pāde
paviṭṭhātipi vattuṃ vaṭṭati eva. Tattheva ‘padhānasaṅkhāro’ iddhi nāma.
Padhānasaṅkhārabhāvitā cattāro khandhā padhānasaṅkhāriddhipādo nāma.
Chando samādhīti dve dhammā saṅkhārakkhandhavasena
padhānasaṅkhāriddhipāde pavisanti; pāde paviṭṭhātipi vattuṃ vaṭṭati eva.
Tattheva ‘vīriyaṃ’ iddhi nāma, ‘cittaṃ’ iddhi nāma, ‘vīmaṃsā’ iddhi
nāma…pe… pāde paviṭṭhātipi vattuṃ vaṭṭati eva. Ayaṃ bhedato kathā nāma.
Ettha pana abhinavaṃ natthi; gahitameva vibhūtadhātukaṃ kataṃ. Kathaṃ?
Chando, samādhi, padhānasaṅkhāroti ime tayo dhammā iddhīpi honti
iddhipādāpi. Sesā sampayuttakā cattāro khandhā iddhipādāyeva. Ime hi
tayo dhammā ijjhamānā sampayuttakehi catūhi khandhehi saddhiṃyeva
ijjhanti, na vinā. Sampayuttakā pana cattāro khandhā ijjhanakaṭṭhena
iddhi nāma honti, patiṭṭhānaṭṭhena pādo nāma. ‘Iddhī’ti vā ‘iddhipādo’ti
vā na aññassa kassaci adhivacanaṃ, sampayuttakānaṃ catunnaṃ
khandhānaṃyeva adhivacanaṃ. Vīriyaṃ, cittaṃ,
vīmaṃsāsamādhipadhānasaṅkhāroti tayo dhammā…pe… catunnaṃ khandhānaṃyeva
adhivacanaṃ.
Apica pubbabhāgo
pubbabhāgo iddhipādo nāma; paṭilābho paṭilābho iddhi nāmāti veditabbo.
Ayamattho upacārena vā vipassanāya vā dīpetabbo.
Paṭhamajjhānaparikammañhi iddhipādo nāma, paṭhamajjhānaṃ iddhi nāma.
Dutiyatatiyacatutthaākāsānañcāyatana,
viññāṇañcāyatanaākiñcaññāyatananevasaññānāsaññāyatanaparikammaṃ iddhipādo
nāma, nevasaññānāsaññāyatanaṃ iddhi nāma. Sotāpattimaggassa vipassanā
iddhipādo nāma, sotāpattimaggo iddhi nāma. Sakadāgāmi, anāgāmi,
arahattamaggassa vipassanā iddhipādo nāma, arahattamaggo iddhi nāma.
Paṭilābhenāpi dīpetuṃ vaṭṭatiyeva. Paṭhamajjhānañhi iddhipādo nāma,
dutiyajjhānaṃ iddhi nāma; dutiyajjhānaṃ iddhipādo nāma, tatiyajjhānaṃ
iddhi nāma…pe… anāgāmimaggo iddhipādo nāma, arahattamaggo iddhi nāma.
Kenaṭṭhena iddhi?
Kenaṭṭhena pādoti? Ijjhanakaṭṭheneva iddhi. Patiṭṭhānaṭṭheneva pādo.
Evamidhāpi iddhīti vā pādoti vā na aññassa kassaci adhivacanaṃ,
sampayuttakānaṃ catunnaṃ khandhānaṃyeva adhivacananti. Evaṃ vutte pana
idamāhaṃsu – catunnaṃ khandhānameva adhivacanaṃ bhaveyya, yadi satthā
parato uttaracūḷabhājanīyaṃ nāma na āhareyya. Uttaracūḷabhājanīye pana
‘‘chandoyeva chandiddhipādo, vīriyameva, cittameva, vīmaṃsāva
vīmaṃsiddhipādo’’ti kathitaṃ. Keci pana ‘‘iddhi nāma anipphannā,
iddhipādo nipphanno’’ti vadiṃsu. Tesaṃ vacanaṃ paṭikkhipitvā iddhīpi
iddhipādopi ‘nipphanno tilakkhaṇabbhāhato’ti sanniṭṭhānaṃ kataṃ. Iti
imasmiṃ suttantabhājanīye lokiyalokuttaramissakā iddhipādā kathitāti.
Suttantabhājanīyavaṇṇanā.
2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
444. Abhidhammabhājanīyaṃ
uttānatthameva. Nayā panettha gaṇetabbā.
‘‘Chandasamādhipadhānasaṅkhārasamannāgataṃ iddhipādaṃ bhāvetī’’ti
vuttaṭṭhānasmiñhi lokuttarāni cattāri nayasahassāni vibhattāni.
Vīriyasamādhiādīsupi eseva nayo. Tathā uttaracūḷabhājanīye
chandiddhipāde cattāri
nayasahassāni vibhattāni, vīriyacittavīmaṃsiddhipāde cattāri cattārīti
sabbānipi aṭṭhannaṃ catukkānaṃ vasena dvattiṃsa nayasahassāni vibhattāni.
Evametaṃ nibbattitalokuttarānaṃyeva iddhipādānaṃ vasena
dvattiṃsanayasahassappaṭimaṇḍitaṃ abhidhammabhājanīyaṃ kathitanti
veditabbaṃ.
3. Pañhāpucchakavaṇṇanā
462. Pañhāpucchake pāḷianusāreneva
iddhipādānaṃ kusalādibhāvo veditabbo. Ārammaṇattikesu pana sabbepete
appamāṇaṃ nibbānaṃ ārabbha pavattito appamāṇārammaṇā eva, na
maggārammaṇā; sahajātahetuvasena pana maggahetukā, na maggādhipatino.
Cattāro hi adhipatayo aññamaññaṃ garuṃ na karonti. Kasmā? Sayaṃ
jeṭṭhakattā. Yathā hi samajātikā samavayā samathāmā samasippā cattāro
rājaputtā attano attano jeṭṭhakatāya aññamaññassa apacitiṃ
na karonti, evamimepi cattāro adhipatayo pāṭiyekkaṃ pāṭiyekkaṃ
jeṭṭhakadhammatāya aññamaññaṃ garuṃ na karontīti ekanteneva na
maggādhipatino. Atītādīsu ekārammaṇabhāvepi na vattabbā. Nibbānassa pana
bahiddhādhammattā bahiddhārammaṇā nāma hontīti. Evametasmiṃ
pañhāpucchake nibbattitalokuttarāva iddhipādā kathitā. Sammāsambuddhena
hi suttantabhājanīyasmiṃyeva lokiyalokuttaramissakā iddhipādā kathitā,
abhidhammabhājanīyapañhāpucchakesu pana lokuttarāyevāti. Evamayaṃ
iddhipādavibhaṅgopi teparivaṭṭaṃ nīharitvāva dassitoti.
Sammohavinodaniyā vibhaṅgaṭṭhakathāya
Iddhipādavibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
