TRƯỜNG BỘ KINH
Dīgha
nikāya (aṭṭhakathā)
23. Pāyāsirājaññasuttavaṇṇanā
406.Evaṃme
sutanti pāyāsirājaññasuttaṃ. Tatrāyamapubbapadavaṇṇanā – āyasmāti
piyavacanametaṃ. Kumārakassapoti
tassa nāmaṃ. Kumārakāle pabbajitattā pana bhagavatā ‘‘kassapaṃ
pakkosatha, idaṃ phalaṃ vā khādanīyaṃ vā kassapassa dethā’’ti vutte ‘‘katarakassapassā’’ti.
‘‘Kumārakassapassā’’ti evaṃ gahitanāmattā tato paṭṭhāya vuḍḍhakālepi ‘‘kumārakassapo’’
tveva vuccati. Apica rañño posāvanikaputtattāpi taṃ kumārakassapoti
sañjāniṃsu.
Ayaṃ panassa pubbayogato paṭṭhāya āvibhāvakathā – thero kira
padumuttarassa bhagavato kāle seṭṭhiputto ahosi. Athekadivasaṃ
bhagavantaṃ citrakathiṃ ekaṃ attano sāvakaṃ etadagge ṭhapentaṃ disvā
bhagavato sattāhaṃ dānaṃ datvā ‘‘ahampi bhagavā anāgate ekassa buddhassa
ayaṃ thero viya citrakathī sāvako bhavāmī’’ti patthanaṃ katvā puññāni
karonto kassapassa bhagavato sāsane pabbajitvā visesaṃ nibbattetuṃ
nāsakkhi. Tadā kira parinibbutassa bhagavato sāsane osakkante pañca
bhikkhū nisseṇiṃ bandhitvā pabbataṃ āruyha samaṇadhammaṃ akaṃsu.
Saṅghatthero tatiyadivase arahattaṃ patto, anuthero catutthadivase
anāgāmī ahosi, itare tayo visesaṃ nibbattetuṃ asakkontā devaloke
nibbattā.
Tesaṃ ekaṃ buddhantaraṃ devesu ca manussesu ca sampattiṃ anubhavantānaṃ
eko takkasilāyaṃ rājakule nibbattitvā pakkusāti nāma rājā hutvā
bhagavantaṃ uddissa pabbajitvā rājagahaṃ uddissa āgacchanto
kumbhakārasālāyaṃ bhagavato dhammadesanaṃ sutvā anāgāmiphalaṃ patto. Eko ekasmiṃ
samuddapaṭṭane kulaghare nibbattitvā nāvaṃ āruyha bhinnanāvo dārucīrāni
nivāsetvā lābhasampattiṃ patto ‘‘ahaṃ arahā’’ti cittaṃ uppādetvā ‘‘na
tvaṃ arahā, gaccha, satthāraṃ upasaṅkamitvā pañhaṃ pucchā’’ti
atthakāmāya devatāya codito tathā katvā arahattaphalaṃ patto.
Eko rājagahe ekissā
kuladārikāya kucchimhi uppanno. Sā ca paṭhamaṃ mātāpitaro yācitvā
pabbajjaṃ alabhamānā kulagharaṃ gantvā gabbhaṃ gaṇhi .
Gabbhasaṇṭhitampi ajānanti sāmikaṃ ārādhetvā tena anuññātā bhikkhunīsu
pabbajitā, tassā gabbhanimittaṃ disvā bhikkhuniyo devadattaṃ pucchiṃsu.
So ‘‘assamaṇī’’ti āha. Dasabalaṃ pucchiṃsu. Satthā upālittheraṃ
sampaṭicchāpesi. Thero sāvatthinagaravāsīni kulāni visākhañca upāsikaṃ
pakkosāpetvā sodhento ‘‘pure laddho gabbho, pabbajjā arogā’’ti āha.
Satthā ‘‘suvinicchitaṃ adhikaraṇa’’nti therassa sādhukāramadāsi. Sā
bhikkhunī suvaṇṇabimbasadisaṃ puttaṃ vijāyi. Taṃ gahetvā rājā pasenadi
kosalo posāpesi. ‘‘Kassapo’’ti cassa nāmaṃ katvā aparabhāge alaṅkaritvā
satthu santikaṃ netvā pabbājesi. Iti naṃ rañño posāvanikaputtattāpi
‘‘kumārakassapo’’ti sañjāniṃsūti. Taṃ ekadivasaṃ andhavane samaṇadhammaṃ
karontaṃ atthakāmā devatā pañhe uggahāpetvā ‘‘ime pañhe bhagavantaṃ
pucchā’’ti āha. Thero pañhe pucchitvā pañhavissajjanāvasāne arahattaṃ
pāpuṇi. Bhagavāpi taṃ citrakathikānaṃ bhikkhūnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesi.
Setabyāti tassa
nagarassa nāmaṃ. Uttarena
setabyanti setabyato uttaradisāya. Rājaññoti
anabhisittakarājā. Diṭṭhigatanti
diṭṭhiyeva. Yathā gūthagataṃ muttagatanti vutte na gūthādito aññaṃ
atthi, evaṃ diṭṭhiyeva diṭṭhigataṃ. Itipi
natthīti taṃ taṃ kāraṇaṃ apadisitvā evampi natthīti vadati. Purā…pe…
saññāpetīti yāva na saññāpeti.
Candimasūriyaupamāvaṇṇanā
411.Ime
bho, kassapa, candimasūriyāti so kira therena pucchito cintesi
‘‘ayaṃ samaṇo paṭhamaṃ candimasūriye upamaṃ āhari, candimasūriyasadiso
bhavissati paññāya, anabhibhavanīyo aññena,
sace panāhaṃ ‘candimasūriyā imasmiṃ loke’ti bhaṇissāmi, ‘kiṃ nissitā
ete, kittakapamāṇā, kittakaṃ uccā’tiādīhi paliveṭhessati. Ahaṃ kho
panetaṃ nibbeṭhetuṃ na sakkhissāmi, ‘parasmiṃ loke’ iccevassa
kathessāmī’’ti. Tasmā evamāha.
Bhagavā pana tato pubbe na
cirasseva sudhābhojanīyajātakaṃ kathesi.
Tattha ‘‘cande cando devaputto, sūriye sūriyo devaputto’’ti āgataṃ.
Bhagavatā ca kathitaṃ jātakaṃ vā suttantaṃ vā sakalajambudīpe patthaṭaṃ
hoti, tena so ‘‘ettha nivāsino devaputtā natthī’’ti na sakkā vattunti
cintetvā devā
te na manussāti āha.
412.Atthi
pana, rājañña, pariyāyoti atthi pana kāraṇanti pucchati. Ābādhikāti
visabhāgavedanāsaṅkhātena ābādhena samannāgatā. Dukkhitāti
dukkhappattā. Bāḷhagilānāti
adhimattagilānā. Saddhāyikāti
ahaṃ tumhe saddahāmi, tumhe mayhaṃ saddhāyikā saddhāyitabbavacanāti
attho. Paccayikāti
ahaṃ tumhe pattiyāmi, tumhe mayhaṃ paccayikā pattiyāyitabbāti attho.
Corādiupamāvaṇṇanā
413.Uddisitvāti
tesaṃ attānañca paṭisāmitabhaṇḍakañca dassetvā, sampaṭicchāpetvāti
attho. Vippalapantassāti
‘‘putto me, dhītā me, dhanaṃ me’’ti vividhaṃ palapantassa. Nirayapālesūti
niraye kammakāraṇikasattesu. Ye pana ‘‘kammameva kammakāraṇaṃ karoti,
natthi nirayapālā’’ti vadanti. Te ‘‘tamenaṃ, bhikkhave, nirayapālā’’ti
devadūtasuttaṃ paṭibāhanti. Manussaloke rājakulesu kāraṇikamanussā viya
hi niraye nirayapālā honti.
415.Veḷupesikāhīti
veḷuvilīvehi. Sunimmajjathāti
yathā suṭṭhu nimmajjitaṃ hoti, evaṃ nimmajjatha, apanethāti attho.
Asucīti amanāpo. Asucisaṅkhātoti
asucikoṭṭhāsabhūto asucīti ñāto vā. Duggandhoti kuṇapagandho. Jegucchoti
jigucchitabbayutto. Paṭikūloti
dassaneneva paṭighāvaho. Ubbādhatīti
divasassa dvikkhattuṃ nhatvā tikkhattuṃ vatthāni parivattetvā
alaṅkatapaṭimaṇḍitānaṃ cakkavattiādīnampi manussānaṃ gandho yojanasate
ṭhitānaṃ devatānaṃ kaṇṭhe āsattakuṇapaṃ viya bādhati.
416. Puna pāṇātipātādipañcasīlāni
samādāyavattentānaṃ vasena vadati. Tāvatiṃsānanti
idañca dūre nibbattā tāva mā āgacchantu, ime kasmā na entīti vadati.
418.Jaccandhūpamomaññe
paṭibhāsīti jaccandho viya upaṭṭhāsi. Araññavanapatthānīti
araññakaṅgayuttatāya araññāni, mahāvanasaṇḍatāya vanapatthāni. Pantānīti
dūrāni.
419.Kalyāṇadhammeti
teneva sīlena sundaradhamme. Dukkhapaṭikūleti
dukkhaṃ apatthente. Seyyo
bhavissatīti paraloke sugatisukhaṃ bhavissatīti adhippāyo.
420.Upavijaññāti
upagatavijāyanakālā, paripakkagabbhā na cirasseva vijāyissatīti attho. Opabhoggā
bhavissatīti pādaparicārikā bhavissati. Anayabyasananti
mahādukkhaṃ. Ayoti sukhaṃ, na ayo anayo, dukkhaṃ. Tadetaṃ sabbaso sukhaṃ
byasati vikkhipatīti byasanaṃ. Iti anayova byasanaṃ anayabyasanaṃ, mahādukkhanti
attho. Ayonisoti
anupāyena. Apakkaṃ
na paripācentīti apariṇataṃ akhīṇaṃ āyuṃ antarāva na
upacchindanti. Paripākaṃ
āgamentīti āyuparipākakālaṃ āgamenti. Dhammasenāpatināpetaṃ
vuttaṃ –
‘‘Nābhinandāmi maraṇaṃ, nābhinandāmi jīvitaṃ;
Kālañca paṭikaṅkhāmi, nibbisaṃ bhatako yathāti. (theragā. 1001)
421.Ubbhinditvāti
mattikālepaṃ bhinditvā.
422.Rāmaṇeyyakanti ramaṇīyabhāvaṃ. Velāsikāti
khiḍḍāparādhikā. Komārikāti
taruṇadārikā. Tuyhaṃ
jīvanti supinadassanakāle nikkhamantaṃ vā pavisantaṃ vā jīvaṃ api
nu passanti. Idha cittācāraṃ ‘‘jīva’’nti gahetvā āha. So hi tattha
jīvasaññīti.
423.Jiyāyāti
dhanujiyāya, gīvaṃ veṭhetvāti attho. Patthinnataroti
thaddhataro. Iminā kiṃ dasseti? Tumhe jīvakāle sattassa pañcakkhandhāti vadanti,
cavanakāle pana rūpakkhandhamattameva avasissati, tayo khandhā appavattā
honti, viññāṇakkhandho gacchati. Avasiṭṭhena rūpakkhandhena lahutarena
bhavitabbaṃ, garukataro ca hoti. Tasmā natthi koci kuhiṃ gantāti
imamatthaṃ dasseti.
424.Nibbutanti
vūpasantatejaṃ.
425.Anupahaccāti avināsetvā. Āmato
hotīti addhamato marituṃ āraddho hoti. Odhunāthāti
orato karotha. Sandhunāthāti
parato karotha. Niddhunāthāti
aparāparaṃ karotha. Tañcāyatanaṃ
na paṭisaṃvedetīti tena cakkhunā taṃ rūpāyatanaṃ na vibhāveti.
Esa nayo sabbattha.
426.Saṅkhadhamoti
saṅkhadhamako. Upalāpetvāti
dhamitvā.
428.Aggikoti
aggiparicārako. Āpādeyyanti
nipphādeyyaṃ, āyuṃ vā pāpuṇāpeyyaṃ. Poseyyanti
bhojanādīhi bhareyyaṃ.Vaḍḍheyyanti
vaḍḍhiṃ gameyyaṃ. Araṇīsahitanti
araṇīyugaḷaṃ.
429.Tirorājānopīti
tiroraṭṭhe aññasmimpi janapade rājāno jānanti. Abyattoti
avisado acheko. Kopenapīti
ye maṃ evaṃ vakkhanti, tesu uppajjanakena kopenapi etaṃ diṭṭhigataṃ
harissāmi pariharissāmīti gahetvā vicarissāmi. Makkhenāti
tayā vuttayuttakāraṇamakkhalakkhaṇena makkhenāpi. Palāsenāti
tayā saddhiṃ yugaggāhalakkhaṇena palāsenāpi.
430.Haritakapaṇṇanti yaṃ
kiñci haritakaṃ, antamaso allatiṇapaṇṇampi na hotīti attho. Sannaddhakalāpanti
sannaddhadhanukalāpaṃ. Āsittodakāni
vaṭumānīti paripuṇṇasalilā maggā ca kandarā ca. Yoggānīti
balibadde.
Bahunikkhantaroti bahunikkhanto ciranikkhantoti
attho. Yathābhatena
bhaṇḍenāti yaṃ vo tiṇakaṭṭhodakabhaṇḍakaṃ āropitaṃ, tena
yathābhatena yathāropitena, yathāgahitenāti attho.
Appasārānīti
appagghāni. Paṇiyānīti
bhaṇḍāni.
Gūthabhārikādiupamāvaṇṇanā
432.Mamaca
sūkarabhattanti mama ca sūkarānaṃ idaṃ bhattaṃ. Uggharantanti
upari gharantaṃ. Paggharantanti heṭṭhā
parissavantaṃ. Tumhe
khvettha bhaṇeti tumhe kho ettha bhaṇe. Ayameva vā pāṭho. Tathā
hi pana me sūkarabhattanti tathā hi pana me ayaṃ gūtho sūkarānaṃ
bhattaṃ.
434.Āgatāgataṃ
kaliṃ gilatīti āgatāgataṃ parājayaguḷaṃ gilati. Pajjohissāmīti
pajjohanaṃ karissāmi, balikammaṃ karissāmīti attho. Akkhehi
dibbissāmāti guḷehi kīḷissāma. Littaṃ
paramena tejasāti paramatejena visena littaṃ.
436.Gāmapaṭṭanti
vuṭṭhitagāmapadeso vuccati. ‘‘Gāmapada’’ntipi pāṭho, ayamevattho. Sāṇabhāranti
sāṇavākabhāraṃ.Susannaddhoti
subaddho. Tvaṃ
pajānāhīti tvaṃ jāna. Sace gaṇhitukāmosi, gaṇhāhīti vuttaṃ hoti.
Khomanti khomavākaṃ. Ayanti
kāḷalohaṃ. Lohanti
tambalohaṃ. Sajjhanti
rajataṃ. Suvaṇṇanti suvaṇṇamāsakaṃ.Abhinandiṃsūti
tussiṃsu.
437.Attamanoti
sakamano tuṭṭhacitto. Abhiraddhoti
abhippasanno. Pañhāpaṭibhānānīti
pañhupaṭṭhānāni. Paccanīkaṃ
kattabbanti paccanīkaṃ paṭiviruddhaṃ viya kattabbaṃ amaññissaṃ,
paṭilomagāhaṃ gahetvā aṭṭhāsinti attho.
438.Saṅghātaṃ
āpajjantīti saṅghātaṃ vināsaṃ maraṇaṃ āpajjanti. Na
mahapphaloti vipākaphalena na mahapphalo hoti. Na
mahānisaṃsoti guṇānisaṃsena mahānisaṃso na hoti. Na
mahājutikoti ānubhāvajutiyā mahājutiko na hoti. Na
mahāvipphāroti vipākavipphāratāya mahāvipphāro na hoti. Bījanaṅgalanti
bījañca naṅgalañca. Dukkhetteti
duṭṭhukhette nissārakhette. Dubbhūmeti
visamabhūmibhāge. Patiṭṭhāpeyyāti
ṭhapeyya. Khaṇḍānīti
chinnabhinnāni. Pūtīnīti
nissārāni. Vātātapahatānīti vātena
ca ātapena ca hatāni pariyādinnatejāni. Asārādānīti
taṇḍulasārādānarahitāni palālāni. Asukhasayitānīti
yāni sukkhāpetvā koṭṭhe ākiritvā ṭhapitāni, tāni sukhasayitāni nāma.
Etāni pana na tādisāni. Anuppaveccheyyāti
anupaveseyya, na sammā vasseyya, anvaddhamāsaṃ anudasāhaṃ anupañcāhaṃ na
vasseyyāti attho. Api
nu tānīti api nu evaṃ khettabījavuṭṭhidose sati tāni bījāni
aṅkuramūlapattādīhi uddhaṃ vuddhiṃ heṭṭhā virūḷhiṃ samantato ca vepullaṃ
āpajjeyyunti . Evarūpo
kho rājañña yaññoti evarūpaṃ rājañña dānaṃ parūpaghātena
uppāditapaccayatopi dāyakatopi pariggāhakatopi avisuddhattā na
mahapphalaṃ hoti.
Evarūpo kho rājañña yaññoti
evarūpaṃ rājaññadānaṃ aparūpaghātena uppannapaccayatopi aparūpaghātitāya
sīlavantadāyakatopi sammādiṭṭhiādiguṇasampannapaṭiggāhakatopi
mahapphalaṃ hoti. Sace pana guṇātirekaṃ nirodhā vuṭṭhitaṃ paṭiggāhakaṃ
labhati, cetanā ca vipulā hoti, diṭṭheva dhamme vipākaṃ detīti.
439. Imaṃ pana
therassa dhammakathaṃ sutvā pāyāsirājañño theraṃ nimantetvā sattāhaṃ
therassa mahādānaṃ datvā tato paṭṭhāya mahājanassa dānaṃ paṭṭhapesi. Taṃ
sandhāya atha
kho pāyāsi rājaññotiādi vuttaṃ. Tattha kaṇājakanti
sakuṇḍakaṃ uttaṇḍulabhattaṃ. Bilaṅgadutiyanti
kañjikadutiyaṃ. Dhorakāni
ca vatthānīti thūlāni ca vatthāni. Guḷavālakānīti
guḷadasāni, puñjapuñjavasena ṭhitamahantadasānīti attho. Evaṃ
anuddisatīti evaṃ upadisati. Pādāpīti
pādenapi.
440.Asakkaccanti
saddhāvirahitaṃ assaddhadānaṃ. Asahatthāti
na sahatthena. Acittīkatanti
cittīkāravirahitaṃ, na cittīkārampi paccupaṭṭhāpetvā na paṇītacittaṃ
katvā adāsi. Apaviddhanti
chaḍḍitaṃ vippatitaṃ. Suññaṃ
serīsakanti serīsakaṃ nāma ekaṃ tucchaṃ rajatavimānaṃ upagato.
Tassa kira dvāre mahāsirīsarukkho, tena taṃ ‘‘serīsaka’’nti vuccati.
441.Āyasmāgavaṃpatīti
thero kira pubbe manussakāle gopāladārakānaṃ jeṭṭhako hutvā mahato
sirīsassa mūlaṃ sodhetvā vālikaṃ okiritvā ekaṃ piṇḍapātikattheraṃ
rukkhamūle nisīdāpetvā attanā laddhaṃ āhāraṃ datvā tato cuto
tassānubhāvena tasmiṃ rajatavimāne nibbatti. Sirīsarukkho vimānadvāre
aṭṭhāsi. So paññāsāya vassehi phalati, tato paññāsa vassāni gatānīti
devaputto saṃvegaṃ āpajjati. So aparena samayena amhākaṃ bhagavato kāle
manussesu nibbattitvā satthu dhammakathaṃ sutvā arahattaṃ patto.
Pubbāciṇṇavasena pana divāvihāratthāya tadeva vimānaṃ abhiṇhaṃ gacchati,
taṃ kirassa utusukhaṃ hoti. Taṃ sandhāya ‘‘tena kho pana samayena āyasmā
gavaṃpatī’’tiādi vuttaṃ.
Sosakkaccaṃ dānaṃ datvāti
so parassa santakampi dānaṃ sakkaccaṃ datvā. Evamārocesīti
‘‘sakkaccaṃ dānaṃ dethā’’tiādinā nayena ārocesi. Tañca pana therassa
ārocanaṃ sutvā mahājano sakkaccaṃ dānaṃ datvā devaloke nibbatto.
Pāyāsissa pana rājaññassa paricārakā sakkaccaṃ dānaṃ datvāpi
nikantivasena gantvā tasseva santike nibbattā. Taṃ kira
disācārikavimānaṃ vaṭṭaniaṭaviyaṃ ahosi. Pāyāsidevaputto ca ekadivasaṃ
vāṇijakānaṃ dassetvā attano katakammaṃ kathesīti.
Iti sumaṅgalavilāsiniyā dīghanikāyaṭṭhakathāyaṃ
Pāyāsirājaññasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Niṭṭhitā ca mahāvaggassatthavaṇṇanā.
Mahāvaggaṭṭhakathā niṭṭhitā.
≧✯◡✯≦
01
|| 02
||
03
|| 04
|| 05
|| 06
|| 07
|| 08
|| 09 || 10
|| 11
|| 12
|| 13
|| 14 || 15
|| 16
|| 17
18
|| 19
|| 20
|| 21
|| 22
|| 23
|| 24
|| 25
|| 26
|| 27
|| 28
|| 29
|| 30
|| 31
|| 32
|| 33
|| 34
≧✯◡✯≦
Trường Bộ Kinh
Trường Bộ Kinh - giảng giải
Dīgha nikāya
≧✯◡✯≦
NGHIÊN CỨU PHẬT PHÁP
